«Άμεσα ή έμμεσα, υπαρκτά ή δυνητικά…»

Όταν, το 1715, η Γαλλία έφτασε στα πρόθυρα οικονομικής καταστροφής, ο οικονομικός ζιγκολό John Law κατάφερε να πείσει το στέμμα να του επιτρέψει να ιδρύσει μια ιδιωτική τράπεζα που να έχει το δικαίωμα να εκδίδει χαρτονομίσματα. Στη συνέχεια, μάλιστα, τους έπεισε πως τα δικά του χαρτονομίσματα πρέπει να γίνονται δεκτά έναντι φόρων.

Μετά έλαβε μονοπώλια στη Βόρεια Αμερική, μέσα από την Εταιρεία της Λουιζιάνα που ήλεγχε ο ίδιος. Ακόμα, με την πολιτική που ήθελε τα χρέη να μειώνονται διά του πληθωρισμού, με το δικαίωμα που απέκτησε να είναι ο επίσημος φοροσυλλέκτης του κράτους και με τη στήριξη των αρχόντων που «διόρθωναν» τα προβλήματά του με διατάγματα, έφτασε στο σημείο να μετατρέψει τη γαλλική οικονομία σε ένα χαώδες καζίνο που αναπόφευκτα θα κατέληγε κάποτε σε καταστροφή.

Τελικά, η φούσκα έσπασε και μάλιστα με τρόπο εντυπωσιακό το 1720. Η ζημιά αυτή, από την οποία υπέφερε ο λαός και το στέμμα ουδέποτε συνήλθε πλήρως, προκλήθηκε διότι υπήρχαν στρεβλά κίνητρα για τον πανίσχυρο John Law, ο οποίος μπορούσε εύκολα να ικανοποιήσει συγκρουόμενα προσωπικά του συμφέροντα.

Η γαλλική οικονομική ιστορία του 18ου αιώνα έχει πολλά να διδάξει και την Κύπρο, ιδίως υπό το φως της κόντρας σχετικά με τη λειτουργία της Κεντρικής Τράπεζας. Οι θεσμοί υπάρχουν για να μη βασιζόμαστε στην προσωπική συνείδηση των ατόμων και για να εξασφαλίζεται σε βάθος χρόνου η εύρυθμη λειτουργία των σωμάτων του κράτους. Αυτός ο στόχος, στην Κύπρο, εξυπηρετήθηκε συνειδητά μόνο από τη διακυβέρνηση Βασιλείου.

Σκεφτείτε μερικά πρόσφατα παραδείγματα. Το Προεδρικό διόρισε ως συμβουλευτική του επιτροπή για την επένδυση του Κατάρ τρία άτομα που, εάν ολοκληρωθεί η επένδυση, θα είναι μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της κοινοπραξίας που θα προκύψει. Το Υπουργείο Οικονομικών διαχειρίζεται το δημόσιο χρέος, παρ’ όλο που έχει και την πολιτική ευθύνη για τα δημόσια οικονομικά. Είναι επίσης ο προϊστάμενος της Στατιστικής Υπηρεσίας.

Εκτός από το γεγονός ότι δεν εξυπηρετείται ο στόχος της αποτελεσματικότητας, αυτή η αρχιτεκτονική δημιουργεί και στρεβλά κίνητρα. Για να είμαι ξεκάθαρος, δεν υπονοώ πως γίνεται οποιαδήποτε παρατυπία από τους πιο πάνω, ούτε πως έχουν υποκύψει στα στρεβλά κίνητρα. Ωστόσο, αυτό είναι ζήτημα χρόνου. Αν τα άτομα που έχουν σήμερα την ευθύνη είναι «καθαροί», δεν μπορεί κανένας να μας εγγυηθεί πως το ίδιο «καθαροί» θα είναι και οι επόμενοι. Από τη στιγμή που το όλο σύστημα βασίζεται στη συνείδηση των ατόμων που έχουν εξουσία, κάποτε θα δούμε χοντρές παρανομίες. Δεν μπορείς να είσαι πάντοτε τυχερός.

Πέρα από τα νομικά κωλύματα, αυτή είναι και η λογική για τις ενστάσεις στην παραχώρηση εκτελεστικών εξουσιών στο Διοικητικό Συμβούλιο της Κεντρικής Τράπεζας. Μέχρι σήμερα, η συζήτηση ήταν κατά πόσον ο κ. Μάριος Κλείτου, ή η Baker Tilly, έχουν συγκρουόμενα συμφέροντα με τράπεζες. Η ουσία, όμως, πέρα από την επί μέρους περίπτωση, δεν είναι απλά αν έχει υφιστάμενα συγκρουόμενα συμφέροντα, αλλά αν έχει έστω και δυνητικά. Αν ναι, τότε δεν μπορεί να δικαιούται να έχει εκτελεστικές εξουσίες. Και, ναι, αυτό αφορά όλους όσοι μπορεί να έχουν συμφέροντα και όχι μόνο τον κ. Κλείτου, και όλοι τους θα πρέπει αμέσως να παραιτηθούν εάν λάβει ποτέ εκτελεστικές εξουσίες το Δ.Σ. της Κεντρικής.

Κι αυτό, διότι αν ο κ. Κλείτου έχει συμφέροντα, ή αν τα εξυπηρετεί, είναι άσχετο. Σχετικό είναι μόνο το ότι, αν παραχωρηθούν εκτελεστικές εξουσίες χωρίς αυστηρό περιορισμό στο ποιος μπορεί να τις κατέχει, τότε κάποτε κάποιος θα τις εκμεταλλευτεί, εις βάρος του τόπου και υπέρ του εαυτού του.

Ένα επιχείρημα κατά της τοποθέτησης αυτής είναι πως μια τέτοια αυστηρή φόρμουλα θα στερεί από ικανά άτομα το δικαίωμα να υπηρετήσουν σε ένα εκτελεστικό συμβούλιο της Κεντρικής. Ωστόσο, πρέπει πάντα να προέχει ο στόχος να δημιουργήσουμε δομές που θα εξυπηρετούν τον τόπο σε βάθος χρόνου, παρά να βοηθούμε τους πάντες να λαμβάνουν θέσεις. Εξάλλου, το να υπηρετεί κανείς δεν είναι «δικαίωμα» αλλά ανάληψη ευθύνης.

Την ίδια στιγμή, όμως, η όλη ιστορία έφερε στο προσκήνιο την ανεπάρκεια του Δικαίου της Ανάγκης. Ο διοικητής θεωρητικά ελέγχεται και περιορίζεται από τον (Τουρκοκύπριο) υποδιοικητή του. Στην πράξη, δεν υπάρχει υποδιοικητής. Αυτό δεν είναι πρόβλημα που αφορά την Κεντρική ειδικά, αλλά πολλά αξιώματα του κράτους, ακόμα και το ίδιο το Προεδρικό. Είναι μια ανεπάρκεια με ρίζες στο ίδιο το Σύνταγμα, που η πολιτική κατάσταση μετά το 1963 έχει επιδεινώσει.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, μπορούμε πάντα να θυμόμαστε το παράδειγμα των Γάλλων. Χωρίς σωστές δομές στους θεσμούς τους και με στρεβλά κίνητρα, δημιούργησαν τις καταστάσεις που επέτρεψαν στον John Law να καταστρέψει την οικονομία και –κυριολεκτικά– να φύγει νύχτα από τη χώρα. Γι’ αυτό, ασχέτως των πολιτικών διαστάσεων της κόντρας και του ποιος έχει δίκαιο, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα πρέπει να τοποθετηθεί λέγοντας πως δεν αμφισβητεί το θεσμικό πλαίσιο της Κεντρικής και να προστατέψει, έτσι, την οικονομία και τον τόπο.

Επίσης, πρέπει να προχωρήσει το ΓεΣΥ και να εκπονηθεί Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΜΔΠ).

ΥΓ: Φυσικά, η φόρμουλα Dassonville δεν αφορά στην σύγκρουση συμφερόντων. Το τότε ΔΕΚ είχε αποφασίσει για εθνικές νομοθεσίες που περιορίζουν το ενδοκοινοτικό εμπόριο. Ωσ φόρμουλα, όμως, έχει την δική της αξία: «Άμεσα ή έμμεσα, υπαρκτά ή δυνητικά»