Το ζήτημα δεν είναι το ίσιωμα αλλά το κόψιμο…
Όταν, επί Πινοσέτ, ο Μίλτον Φρίντμαν δέχτηκε να επισκεφτεί τη Χιλή για να συζητήσει τα βαθιά οικονομικά προβλήματα της χώρας, κατηγορήθηκε πως στήριζε τη χούντα. Ο ίδιος επιμένει πως, από την αρχή, η θέση του ήταν ότι η ελεύθερη οικονομία αποτελούσε το ισχυρότερο από τα εργαλεία για υπόσκαψη της χούντας και πως από την πρώτη στιγμή αυτό ήταν το μήνυμά του προς τους Χιλιανούς.
Ασχέτως, όμως, της ηθικά αμφίβολης επιλογής του να βοηθήσει στην οικονομική ανάπτυξη της Χιλής κατά τη διάρκεια ενός απάνθρωπου καθεστώτος, το τελικό αποτέλεσμα των οικονομικών πολιτικών του Φρίντμαν ήταν –οικονομικά μιλώντας– θετικό. Μπορεί η επιτυχία αυτή να μην αλλάζει την αξιολόγησή μας για την ηθική υπόσταση του Πινοσέτ, αλλά εξακολουθεί να είναι επιτυχία.
Η χώρα ξέφυγε από τον πληθωρισμό που διέλυε τα εισοδήματα, από την οικονομική στασιμότητα που διέλυε οικογένειες και από την ανεργία που διέλυε ζωές.
Φτάνοντας στη χώρα, ο Φρίντμαν είδε τις πολιτικές που ακολουθούνταν και θεώρησε, όπως ειπώθηκε, ότι ο Πινοσέτ διαχειριζόταν την οικονομία όπως διαχειριζόταν τον στρατό: με διαταγές, πειθαρχία, ανελαστικότητα και πλήρη έλεγχο των πάντων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το καθεστώς επιχειρούσε να περιορίσει τα προβλήματα της χώρας σιγά-σιγά, φτάνοντας στον ένα αντικειμενικό σκοπό μετά τον άλλο και προχωρώντας σταθερά.
Ο Πινοσέτ γνώριζε, εξάλλου, πως, αν χειροτέρευε η κατάσταση, θα εντείνονταν και οι αντιδράσεις εναντίον του καθεστώτος του και πως η καρέκλα του έτριζε όλο και περισσότερο, όσο η οικονομία δεν βελτιωνόταν.
Ο Φρίντμαν, όμως, μαζί με τα «παιδιά του Σικάγο», εμπέδωσε στο καθεστώς μια άλλη προσέγγιση. Ο πληθωρισμός και η στασιμότητα είναι όπως την ουρά του σκύλου: Αν την κόβεις λίγο-λίγο, ο σκύλος θα υποφέρει, θα ταλαιπωρείται και τελικά μάλλον θα πεθάνει. Αν την κόψεις μια κι έξω, τότε θα βασανιστεί λιγότερο και με ελάχιστο κίνδυνο.
Κάπως έτσι ήρθε η οικονομική ανάκαμψη της Χιλής, η οποία, κατά πολλούς, έφερε τελικά και τη δημοκρατία μέσα από την ενίσχυση (και αποθράσυνση) της μεσαίας τάξης. Το μάθημα αυτό αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα των σύγχρονων οικονομικών.
Ακόμα και μετά την κατάρρευση της «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον», στην οποία κανένας οικονομολόγος του κυρίως ρεύματος δεν πιστεύει πια και η οποία ήταν επίσης παιδί της σχολής του Σικάγο, η λογική ισχύει. Πέρα από τη «θεραπεία-σοκ» του πρώην σοβιετικού μπλοκ, η οποία αμαυρώθηκε από τη μετα-σοβιετική διαφθορά και υιοθετήθηκε κάτω από συνθήκες χάους, σήμερα οι οικονομολόγοι συμφωνούν.
Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις που ως πρωταρχικό στόχο έχουν την αντιμετώπιση των ανισορροπιών που αρχίζουν από το Δημόσιο, πρέπει να κόβονται όπως η ουρά του σκύλου. Με αυτό τον τρόπο, αποφεύγονται πολλά από τα πιο σοβαρά προβλήματα των μεταρρυθμίσεων.
Πρώτον, το αίσθημα αβεβαιότητας και άγχους που προκαλείται στις αγορές, στους επενδυτές και στις επιχειρήσεις περιορίζεται. Έτσι, δεν ανακόπτεται η επέκταση δραστηριοτήτων και δεν παγώνει η δημιουργία θέσεων εργασίας, κάτι που αυξάνει την ανεργία.
Δεύτερον, αποφεύγεται το ρυθμιστικό αρμπιτράζ, αφού οι επενδυτές και οι επιχειρήσεις δεν λαμβάνουν ρίσκα με βάση τις προσδοκίες για νέες επικείμενες μεταρρυθμίσεις.
Τρίτον, κόβεται πιο γρήγορα ο πληθωρισμός, ο οποίος μειώνει τα πραγματικά εισοδήματα και την ανταγωνιστικότητα της χώρας.
Τέταρτον, αποφεύγεται η στάση αναμονής στην οικονομία, η οποία μεταφράζεται σε χαμένες ευκαιρίες και πάγωμα της ανάπτυξης.
Πέμπτον, δίνεται το μήνυμα πως η χώρα «ξέρει τι κάνει» και δημιουργείται το αίσθημα πως νέες ευκαιρίες ανοίγονται στη χώρα, ενισχύοντας έτσι τη διάθεση για επενδύσεις, επέκταση πιστώσεων και κατανάλωση.
Αυτό ήταν και το βασικό επιχείρημα της στήλης κατά της αύξησης του εταιρικού φόρου στο 11%, για παράδειγμα: Αν ήταν μέρος ενός συνολικού και ολοκληρωμένου πακέτου, ας πήγαινε μέχρι και το 12,5% της Ιρλανδίας. Όταν όμως είναι ad hoc μέτρο πανικού, τότε είναι πολύ επικίνδυνο.
Σήμερα, και πάλι βλέπουμε μερικές απελπισμένες κινήσεις που δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα. Στην αρχή της κρίσης, η κυβέρνηση πέταξε χρήματα στον τουρισμό και στα έργα, ελπίζοντας πως θα αντιμετωπιστεί έτσι το πρόβλημα.
Μετά, μείωσε τις θέσεις εργασίας που πληρώνονται από τον Γενικό Λογιστή, αλλά άφησε τις άλλες να αυξάνονται. Εν τω μεταξύ, ήρθε μια σειρά από μισο-νομοσχέδια για τη φοροδιαφυγή και μια προσπάθεια αύξησης φόρων με το άλλοθι της Ε.Ε. Μετά, το Υπουργείο Οικονομικών προχώρησε σε μείωση των λειτουργικών δαπανών, αλλά μόνο μέσα από την ανακάλυψη του λογιστικού κόλπου που φούσκωνε τις περσινές δαπάνες. Τέλος, συζητούνται, σε ad hoc βάση, διάφορα μέτρα υπό τον τίτλο «Διάλογος», που όμως δεν υλοποιούνται.
Προφανής στόχος είναι να αποφευχθούν οι δύσκολες αποφάσεις, να κρυφτεί η γύμνια της ατολμίας και να διευκολυνθεί η επικοινωνιακή πολιτική των κυβερνώντων. Το αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει κατεύθυνση, να συνεχίζονται τα προβλήματα, να αυξάνεται η ανεργία και να περιορίζεται η ανάπτυξη στο αναιμικό 1,5%, που, επί του εδάφους, δεν διαφέρει από την ύφεση.
Εν τω μεταξύ, αν υπήρχε τόλμη και ευθιξία, θα είχε προχωρήσει το ΓεΣΥ και θα είχε εκπονηθεί Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΜΔΠ).
Food for Thought 
Ριξε μια ματια τζιαι στο Shock Doctrine της Ναομι, μπορεί να αλλάξεις προοπτική.
και ονλαιν στο:
http://tvxs.gr/webtv/%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%BA%CE%B9%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AD%CF%81/%CF%83%CF%84%CE%B7-web-tv-%CF%84%CE%BF%CF%85-tvxs-%CF%84%CE%BF-%CE%B4%CF%8C%CE%B3%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%83%CE%BF%CE%BA-%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BD%CE%AC%CE%BF%CE%BC%CE%B9-%CE%BA%CE%BB%CE%AC%CE%B9%CE%
Ευχαριστώ. Δεν είμαι σίγουρος αν υπάρχει διαφωνία, όμως. Η δική της ένσταση δεν είναι στο «shock», όσο είναι στο «doctrine». Το πρόβλημα εκεί ήταν άλλο και έχει να κάνει, νομίζω, με το Washington Consensus.
Υπάρχει μια πολύ μεγάλη διαφορά στις περιτπώσεις των ανατολικών χωρών και στην Χιλή. Το shock των chicago boys στην Χιλή έγινε μέσα σε ένα πλαίσιο: Υπήρχε κράτος, υπήρχαν θεσμοί, μπορουσε να υπάρχει εποπτεία και ρύθμιση των αγορών. Το «άνοιγμα» δεν ήταν τόσο γυμνό.
Στην ανατολική Ευρώπη (και την ΝΑ Ασία) δεν έγινε μόνο φιλελευθεροποίηση, αλλά και απορρύθμιση (και σε καμία περίπτωση δεν δέχομαι πως΄τα δύο είναι το ίδιο πράγμα). Γι αυτό και γράφω κάπου πως η Συναίνεση τηε ουάσιγκτον (Washinton concensus) δεν έχει πλέον οπαδούς.
Έμαθαν τον μάθημά τους.
Δεν ξέρω πώς το βλέπεις, εσύ….
Συμφωνώ με την δεύτερη παράγραφό σου. Αυτό ακριβώς είναι το θέμα. Υπήρχε ήδη επαρκές κοινωνικό κράτος, υψηλό βιοτικό επίπεδο και πολιτικές ελευθερίες, προ δικτατορίας. Και ελειτουργούσαν μια χαρά.Δεν επεριμέναν την ‘ρυθμιση’ που τον κύριο Φρίντμαν οι Χιλιανοί. Όμως αυτό ακριβώς ήταν και το πρόβλημα, γιαυτό και έπρεπε να ‘θεραπευτούν΄οι αδυναμίες της αγορας. Θυσιάζοντας βέβαια 1-2 γενιές ανθρώπων, έξαφανίζοντας καμπόσους άλλους. Αυτή είναι η οπτική μου. Ότι κάποιοι θωρούν τες κρίσεις (actual or perceived που λαλεί και ο τύπος) όχι σαν ευκαιρία αλλαγών σε τομείς που όντως έχουν πρόβλημα (δεν θεωρώ ότι το κράτος πρέπει να έχει τον έλεγχο στα πάντα), αλλά για αχαλίνωτο profit making.
Εντάξει, αλλά η οικονομία ήταν σε φρικτή κατάσταση (ανεργία, έλλειμμα, πληθωρισμός) και χρειάζονταν λύσεις. Εγώ ακόμα θα έλεγα πως σε μεγάλο βαθμό ο Πινοσέτ έφταιγε, όχι οι θεσμοί.
Αλλά αν δεν γίνονταν διορθωτικές αλλαγές δεν θα άλλαζε κάτι.
Εγώ θεωρώ, πέρα από την ανεργία, και τον πληθωρισμό μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα διότι διαβρώνει τους μισθούς και τρώει τις αποταμιέυσεις του κόσμου. Οι απλοί δανειολήπτες επίσης δέχονταν πιέσεις διότι όσο αυξανόταν ο πληθωρισμός, ανέβαιναν τα επιτόκια. Αντίθετα οι μεγάλοι δανειζόμενοι είχαν λύσεις (δολάριο κτλ).
Η δική μου διαφωνία είναι πως βλέπουμε τα μέτρα και λέμε πως υπέφερε ο κόσμος. Και, ναι, υπέφερε. Αλλά θα υπέφερε λιγότερο χωρίς τα μέτρα, με τα επιτόκια, τον πληθωριθσμό, την ανεργία;
Να σου πώ και κάτι άλλο. Συμφωνώ με την κρίση σου ότι τα μέτρα έφεραν μεγάλα προβλήματα στην κοινωνία (πέρα από την ίδια την δικτατορία). Αλλά η δική μου εκτίμηση είναι πως, αν δεν υπέφεραν από τα μέτρα, θα υπέφεραν πολύ περισσότερο από την ανεργία, την ύφεση και τον πληθωρισμό. Τα στοιχεία της χώρας ήταν καταθλιπτικά. και δεν θεωρώ την οικονομία «ζήτημα λεφτών» αλλά κοινωνικό θέμα. Πάντα κάποιος υποφέρει όταν η οικονομία δεν πάει καλά (άσε που πολλές φορές υποφέρει και στα καλά…..αυτό άλλο θέμα όμως).
Πάντως, επιμένω, όμως, ότι δεν συκγρίνεται με την περίπτωση της ανατολικής ευρώπης, διότι είναι ανόμοια πράγματα.
Διαφωνώ ότι η οικονομία βρισκόταν σε τέτοια τραγική κατάσταση προ Δικτατοριας. Κι αν όντως έπρεπε να γίνει αλλαγή, αυτή θα έπρεπε να ήταν ο Πινοσετ που ήταν η αιτία όπως λες. Είναι συνδεδεμένη η δικτατορία με την οικονομική κατάσταση, όχι μόνο στην Χιλή, αλλά στην πλειονότητα των χωρών όπου εφαρμοστήκαν συνταγές Σικάγου. Δεν ήρταν οι δικτατορίες να θεραπεύσουν οικονομικά προβλήματα. Ήρταν ακριβώς για να υποβοηθηθεί η εφαρμογή συνταγών Σικάγου ή μάλλον ήταν αλληλουποβοηθούμενες. Η διαφορά μας είναι ότι θεωρείς ότι τέτοια μέτρα θα εφαρμόζονταν απαραίτητα και επί δημοκρατίας. Βάσει των πιο πάνω, το αν θα υπέφερε λιγότερο ο κόσμος επί δημοκρατίας νομίζω είναι συζητήσιμο μεν, αλλά όχι τόσο υπερασπίσιμο.
Συμφωνώ ότι σε μεγ΄λαο βαθμό φταίει ο Πινοσετ για την οικονομική κατάσταση. Ο αλλιέντε δεν ήταν «το πρόβλημα». Αλλά η οικονομία είχε βαθύτερα πρόβλημα.
Αισθάνομαι πως υπάρχουν δύο διαστάσεις: Υπάρχαν εκ των προτέρων ανισορροπίες στην οικονομία αλλά και στρεβλώσεις που έπρεπε κάποια στιγμή να διορθωθούν. Ο Πινοσέτ δημιούργησε συνθήκες κρίσης και οι ανισορροπίες εκδήλωσαν συμπτώματα και μάλιστα χειρότερα από ότι θα έπρεπε. Αλλά ανισορροπίες υπήρχαν.
Δεν εισηγούμαι να υιοθετήσει πολιτικές του Σικάγο η Κύπρος, σε καμία περίπτωση. Αυτό που λέω είναι πιο απλό. Ότι δηλαδή σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να λαμβάνεις συνολικά, σφαιρικά μέτρα, όχι επί μέρους. Τα επί μέρους, (τα «σιγά-σιγά») δεν λύνουν τα προβλήματα. το «μάθημα» που λέω στο κείμενο, είναι πως τα μισοδότζιν είναι επικίνδυνα και πως πρέπει να προχωρήσει ένα πακέτο που να «κόφκει τον νούρον του σιύλλου» μια κ έξω – ή τουλάχιστον να προσπαθεί να τον κόψει.
Το πρόβλημα, επιμένω, και σε σχέση με την Klein, δεν είναι το «shock» αλλά το «doctrine». Οι οικονομίες της πρώην Σοβιετικής σφαίρας που δεν ακολούθησαν στο shock therapy, αλλά το gradualism, δεν τα πήγαν καλύτερα. ο πρόβλημα ήταν το ΤΙ έκαναν, όχι το ΠΩΣ…
Έχεις δίκαιο ως προς την συνολικότητα των μέτρων που πρέπει να λαμβάνονται σε έτσι στιγμές. Και είναι και έμενα παράπονό μου ότι πράγματι η συγκυρία επροσφέρετο για ουσιαστικές αλλαγές και εκσυγχρονισμό τουλάχιστον της δημόσιας υπηρεσίας, όχι με λογικές σικάγο, αλλά ακριβώς για αποφυγή εισηγήσεων τέτοιων επιλογών από πιο νεοφιλελεύθερες μελλοντικές κυβερνήσεις.
Gradual or abrupt το τι έγινε εκείνη την εποχή στην πρώην σοβιετική ένωση εν πολλοίς ακόμα προσπαθούν να το ξεδιαλύνουν, ακόμα και με υποθέσεις ενώπιον κυπριακών δικαστηρίων.
Όπως και ναχει, χάρηκα για την εποικοδομητική συζήτηση. Καλό τριήμερο!