Οι έλεγχοι των τιμών είναι ίσως η αρχαιότερη από όλες τις οικονομικές πολιτικές. Από την πέμπτη δυναστεία της Αιγύπτου πριν 5.000 χρόνια, στον Χαμουραμπί της Βαβυλώνας, στον Διοκλητιανό τον 3ο αιώνα μ.Χ., ακόμα και στη μεταπολεμική Ευρώπη του 1945 και στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970, τα παραδείγματα είναι πολλά.

Ωστόσο, μια αναδρομή στην ιστορία του ελέγχου των τιμών καταλήγει σε ένα αναπόφευκτο συμπέρασμα: Με εξαίρεση πολύ σπάνιες και περιπτώσεις που έχουν πολλές ιδιαιτερότητες, ο έλεγχος των τιμών πάντοτε ζημιώνει τον καταναλωτή. Το συμπέρασμα αυτό δεν είναι τυχαίο. Τα πλαφόν αποτελούν «θεραπεία» για τα συμπτώματα μιας βαθύτατης ασθένειας. Δεν απευθύνονται, όμως, στην ίδια την ασθένεια, η οποία, με την επιβολή πλαφόν, αφήνεται να εκδηλωθεί ανενόχλητη στο σώμα της οικονομίας.

Η υπερβολική αύξηση τιμών σε μια αγορά μπορεί να οφείλεται σε μια σειρά από παθογένειες της οικονομίας. Πολλές φορές, οφείλεται στη χαμηλή παραγωγικότητα και στα υπερβολικά κόστη παραγωγής. Άλλες φορές οφείλεται σε στρεβλώσεις της αγοράς που δημιουργούν αυξημένα κόστη για την αποκόμιση κερδών από μια συγκεκριμένη ομάδα παραγωγών ή πωλητών. Μπορεί, ακόμα, να οφείλονται σε εγγενή διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της οικονομίας. Τις πιο πολλές φορές, όμως, πίσω από τις υπερβολικές τιμές κρύβεται η σύμπραξη μεταξύ επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε κάποια φάση της παραγωγής και διάθεσης του προϊόντος. Πιο απλά, υπάρχει καρτέλ.

Στην περίπτωση της Κύπρου, είναι φανερό πως ρόλο στις υπερβολικές τιμές διαδραματίζουν μια σειρά από προβλήματα. Στην περίπτωση του γάλακτος, για παράδειγμα, είναι φανερό πως υπάρχουν συγκριτικά αυξημένα κόστη παραγωγής για τους αγελαδοτρόφους και τις γαλακτοβιομηχανίες, ενώ η αγορά όσον αφορά στη λιανική διάθεση δεν είναι πλήρως ελεύθερη, αφού η διαπραγμάτευση μεταξύ προμηθευτών και πωλητών στο λιανικό εμπόριο δεν γίνεται επί ίσοις όροις. Γενικότερα, η αγορά υποφέρει από στρεβλώσεις.

Με βάση όλες τις ενδείξεις, η πολιτική των πλαφόν στις τιμές δεν θα καταφέρει τίποτα περισσότερο από το να δημιουργήσει νέα προβλήματα στην αγορά. Οι τιμές θα «κολλήσουν» στο πλαφόν και δεν θα μειώνονται. Είναι πιθανόν στην Κύπρο να μη βιώσουμε ελλείψεις ή μείωση της ποιότητας – που είναι «κλασικά» αποτελέσματα των πλαφόν – αλλά σίγουρα δεν θα βιώσουμε ούτε μειώσεις στις τιμές ή βελτιώσεις στην ποιότητα.

Το γεγονός ότι υπάρχουν σε ολόκληρη την αγορά τόσο ψηλές τιμές – στο γάλα, το ψωμί, τα καύσιμα κ.ο.κ. – σημαίνει χωρίς καμία αμφιβολία πως υπάρχουν βαθύτερα προβλήματα. Ο ανταγωνισμός, ο οποίος θα έριχνε τις τιμές για τους καταναλωτές, δεν λειτουργεί. Ιδίως όσον αφορά προϊόντα που δεν διαφοροποιούνται βάσει της ποιότητας ή του είδους τους, η διατήρηση υψηλών τιμών καταδεικνύει ανεπαρκή λειτουργία του «αόρατου χεριού», το οποίο στην προκειμένη δείχνει να υποφέρει από αρθρίτιδα.
Είναι ξεκάθαρο – κι ας αποτελεί ταμπού – πως υπάρχουν καρτέλ σε κάποιες αγορές της οικονομίας μας. Μάλιστα, για πολιτικούς λόγους, αυτά τα καρτέλ λαμβάνουν σημαντικά πολιτικά «ενοίκια» και λαμβάνουν προστασία από την πολιτική ηγεσία, για δικούς της λόγους. Ωστόσο, είναι ταυτόχρονα πασιφανές πως τα πλαφόν συμφέρουν μόνο στα καρτέλ και όχι στους καταναλωτές. Σήμερα, και ενώ το Υπουργείο Εμπορίου δείχνει να αντιλαμβάνεται το πρόβλημα, η πολιτική ηγεσία αρνείται να εξετάσει τους λόγους που προκαλούν ακρίβεια σε βασικά αγαθά. Αντίθετα, προτιμά να επιτρέπει σε καρτέλ να εξασφαλίζουν «με βούλα» υπερκέρδη εις βάρος των υπόλοιπων πολιτών, και μάλιστα εν ονόματι των πολιτών.

Μια αριστερή κυβέρνηση οφείλει να χτυπήσει τα καρτέλ και όχι να τα εξυπηρετεί με την επιβολή πλαφόν. Ακόμα, η επιβολή ελέγχων στις τιμές, από μόνη της, καταδεικνύει την ύπαρξη προβλήματος: Αν όλες οι τιμές στην αγορά είναι φουσκωμένες, τότε δεν λειτουργεί ο ανταγωνισμός. Αν δεν λειτουργεί ο ανταγωνισμός, μάλλον υπάρχει σύμπραξη, ιδίως εάν υπάρχει ολιγοπώλιο ή και ολιγοψώνιο σε κάποια φάση της παραγωγής. Και, εάν υπάρχει σύμπραξη, τότε αυτόματα υπάρχει και καρτέλ. Η θεραπεία της ασθένειας απαιτεί σπάσιμο αυτών των καρτέλ και όχι ικανοποίηση των απαιτήσεών τους και θωράκισή τους από τον ανταγωνισμό.

Σε αγορές όπου οι παραγωγοί μπορούν να διαθέσουν επιτυχώς στην αγορά όλη τους την παραγωγή και όπου τα προϊόντα δεν διαφοροποιούνται μεταξύ τους (π.χ. καύσιμα, γάλα, αβγά, φρούτα κ.ο.κ.), ο παραγωγός δεν έχει κανένα απολύτως λόγο να μειώσει τις τιμές του πέρα από την τρέχουσα τιμή στην αγορά. Όταν, μάλιστα, οι παραγωγοί μπορούν, μέσα από τη σύμπραξη μεταξύ τους, να εξασφαλίζουν θέση ισχύος στην αγορά έναντι των αγοραστών τους, τότε το πλαφόν απλά «κλειδώνει» το καρτέλ και εδραιώνει τις στρεβλώσεις της αγοράς. Έτσι, η επιβολή πλαφόν μεταφράζεται σε πλήρη προστασία μιας ομάδας που λειτουργεί σαν μονοπώλιο. Δύσκολα μπορεί κανείς να εντοπίσει μια πιο ακροδεξιά πολιτική, κι αυτό ας το προσέξει η κυβέρνηση.