Πολλά χρόνια μετά τη μάχη που σήμανε το τέλος των «100 ημερών» του Ναπολέοντα, ο δούκας του Ουέλινγκτον επισκέφθηκε το διάσημο κολέγιο από το οποίο αποφοίτησε. Ο μεγάλος νικητής μιας από τις πιο ιστορικές μάχες του 18ου αιώνα, κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου με έναν παλιό φίλο, είπε: «Εδώ, στα γήπεδα του Ήτον, κερδήθηκε η μάχη του Βατερλώ».

Πριν το Βατερλώ, ο Ουέλινγκτον είχε ταλαιπωρήσει αφάνταστα τον Ναπολέοντα στην Ισπανία, αναγκάζοντάς τον να «ξοδέψει» στην Ιβηρική χερσόνησο πολλές ζωές στρατιωτών και τεράστιους πόρους. Στην ισπανική καμπάνια, που ο Ναπολέοντας αποκάλεσε «αγκάθι στο πλευρό» του, η στρατηγική της καμένης γης που ακολούθησε ο Άγγλος στρατηγός κατέστησε αδύνατη την κατάληψη της Πορτογαλίας. Έτσι, το Ηπειρωτικό Σύστημα του Ναπολέοντα, με το οποίο επιχειρήθηκε ναυτικός αποκλεισμός της Μεγάλης Βρετανίας, ήταν καταδικασμένο. Και επομένως, καταδικασμένος ήταν και ο ίδιος ο Γάλλος αυτοκράτορας, o οποίος μετά το Βατερλώ έσβησε σιγά-σιγά στο ανεμοδαρμένο και απελπιστικά απομονωμένο νησάκι της Αγίας Ελένης, 2.000 χιλιόμετρα δυτικά της Αφρικής.

Οι επιτυχίες του Ουέλινγκτον δεν ήταν ούτε εύκολες ούτε τυχαίες. Σε μια χερσόνησο όπου «οι μικροί στρατοί διαλύονται και οι μεγάλοι λιμοκτονούν», όπως είπε ο Ναπολέοντας, ο Ουέλινγκτον διαχειρίστηκε τους άνδρες του, τις γραμμές ανεφοδιασμού, τις κινήσεις των στρατευμάτων του και τον ντόπιο πληθυσμό με μεγάλη ικανότητα.

Γι’ αυτό και η τοποθέτησή του, ότι στα γήπεδα του διάσημου κολεγίου κρίθηκε η έκβαση της μάχης του Βατερλώ, έχει κάποιο βάρος. Ο δούκας που νίκησε τον σπουδαιότερο στρατηγό της τελευταίας χιλιετίας, αντιλήφθηκε πως οι ιστορικές του νίκες δεν οφείλονταν αποκλειστικά στη δική του ευφυΐα ή στην ανδρεία των ανδρών του. Το μυστικό ήταν η εκπαίδευση. Η προετοιμασία του ιδίου και των ανδρών, η σωστή προ-πόνηση και η μόρφωση.

Στην Κύπρο σήμερα, αυτή η σημασία της εκπαίδευσης ως καταλύτη ιστορικών εξελίξεων και γεγονότων, φαίνεται να έχει χαθεί εντελώς. Η πολιτική για την παιδεία, είτε αφορά τα όρια αφυπηρέτησης, είτε αφορά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, είτε, ακόμα, τον τρόπο εισδοχής στα κρατικά πανεπιστήμια, βασίζεται σε άλλους υπολογισμούς: Τα «κεκτημένα» διαφόρων ενδιαφερόμενων – και μη – συνόλων, η υποτιθέμενη κόπωση των εκπαιδευτικών μετά τα 60 τους, το ύψος των εφάπαξ, η αυτόματη αξιολόγηση και το δικαίωμα αυτόματου διορισμού ασχέτως προσόντων.

Φυσικά, στόχος του μορφωτικού συστήματος δεν είναι απλά η εξασφάλιση νικών σε μάχες αλλά η μόρφωση του λαού. «Μόρφωση», όχι μόνο μεταφορικά και όχι μόνο σε επίπεδο ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής, αλλά με την κυριολεκτική έννοια της λέξης: τον σχηματισμό των νέων σε σκεπτόμενους πολίτες, με πολλές ικανότητες, ακεραιότητα χαρακτήρα και ανοικτό μυαλό.

Όσο συνεχίζονται οι συζητήσεις για τη γενικότερη εκπαίδευση, τόσο περισσότερο γίνεται αντιληπτό πως η πολιτική που ακολουθείται από την πολιτική ηγεσία, τα κόμματα και τους «ενδιαφερόμενους» φορείς, δίνει απαντήσεις σε λάθος ερωτήματα. Όσον αφορά στην εισδοχή φοιτητών στα πανεπιστήμια, το μόνο ερώτημα που δικαιούται να κατευθύνει την πολιτική της χώρας είναι: «Με ποιο τρόπο μπορούμε να εξασφαλίζουμε πως οι πιο ικανοί μαθητές θα θέλουν να φοιτήσουν στα κρατικά πανεπιστήμια και με ποιο τρόπο μπορούμε να τους εντοπίσουμε για εισδοχή;». Όσον αφορά στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, το ερώτημα είναι: «Πώς να εξασφαλίσουμε την καλύτερη δυνατή, σύγχρονη και επιμελή Μόρφωση για τους μαθητές μας;».

Όλα τα άλλα ερωτήματα που τίθενται, αποσπούν την προσοχή μας από την ουσία και είναι επικίνδυνα. Οι μεγάλες μορφές της ιστορίας ήταν πάντοτε προϊόντα μιας σωστής μόρφωσης. Ωστόσο, πέρα από τους «Ουέλινγκτον», η χώρα χρειάζεται μια ικανή και επιμελώς (δια)μορφωμένη πληθυσμιακή βάση: Όπως ο δούκας του Ουέλινγκτον αν διηύθυνε ανίκανους στρατιώτες θα έχανε, παρομοίως εάν η μάζα του λαού αδυνατεί σήμερα να αφομοιώσει νέες τεχνολογίες και τάσεις, τότε λίγες ελπίδες μπορεί να έχει η κοινωνία μας.

Σε κάθε περίπτωση, η Κύπρος πρέπει να προστατέψει τα «γήπεδα του Ήτον» που ήδη απολαμβάνει. Η χώρα βρίσκεται στο κατώφλι αλλαγών, που θα έρθουν είτε το θέλουμε είτε όχι: Ο τουρισμός πρέπει να αναδιαρθρωθεί ριζικά. Η μεταποίηση χρειάζεται εκτενή εξειδίκευση για να επιβιώσουν οι λίγοι που μπορούν. Οι υπηρεσίες – νομικές, λογιστικές και χρηματοοικονομικές – πρέπει να αντέξουν σε μια όλο και πιο αμείλικτη διεθνή αγορά. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια πρέπει να προσελκύσουν τους καλύτερους φοιτητές και καθηγητές και να ενισχύσουν την έρευνα. Η γεωργία πρέπει να εξειδικευτεί και να παράγει ειδικά προϊόντα ετικέτας με πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Το λιανικό εμπόριο πρέπει να αντιμετωπίσει την υπερπροσφορά που δημιουργήθηκε τα τελευταία τρία χρόνια.

Αυτή είναι η δική μας μάχη του Βατερλώ. Χωρίς μια σωστά (δια)μορφωμένη πληθυσμιακή βάση, που να είναι έτοιμη να επιβιώσει εν μέσω αλλαγών, η κοινωνία και η οικονομία δεν θα μπορέσουν να ακολουθήσουν τους καιρούς.

Αν συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε την εκπαίδευση ως μέσο άντλησης πολιτικών ενοικίων και πελατειακών σχέσεων, μπορεί να μην αισθανθούμε για αρκετά χρόνια τη ζημιά που γίνεται στη χώρα. Χωρίς, όμως, τη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση που χρειάζεται ο πληθυσμός στο σύνολό του, η αποτυχία στις πιο πάνω προκλήσεις είναι μόνο ζήτημα χρόνου. Σε αυτό το Βατερλώ καλούμαστε σήμερα να αποφασίσουμε αν θα είμαστε νικητές ή ηττημένοι. Και ξέρουμε τι παθαίνουν οι ηττημένοι των Βατερλώ.