Στις αρχές του 1945, και για οκτώ ημέρες, οι νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου συναντήθηκαν στην Γιάλτα της Κριμαίας για να διαχωρίσουν τις σφαίρες επιρροής τους και να μοιράσουν την Ευρώπη. Το project είχε ήδη αρχίσει στην Τεχεράνη, και θα ολοκληρωνόταν λίγο έξω από το Βερολίνο -στο άλλοτε πανέμορφο Πότσνταμ- όπου ο νέος αμερικανός πρόεδρος θα λάμβανε την είδηση ότι το Πρόγραμμα του Μανχάταν είχε ολοκληρωθεί και η ατομική βόμβα ήταν έτοιμη για δοκιμή στη Χιροσίμα. Άρχιζε μια νέα ψυχρή εποχή.
Η Ευρώπη, φυσικά, δεν μοιραζόταν για πρώτη φορά. Ολόκληρη η ιστορία της ηπείρου μας χαρακτηρίστηκε από την διαλεκτική της ένωσης που επέφερε τον χωρισμό. Από τον καιρό των Ρωμαίων μέχρι τον Καρλομάγνο, και από την κόντρα του Ρισελιέ με τους Αψβούργους μέχρι τον Ναπολέων και την Βιέννη, όλες οι προσπάθειες στηρίχθηκαν στη βία. Μετά ακολούθησε το «Γερμανικό πρόβλημα», με την δυναμική και πανίσχυρη ενοποίηση του Βίσμαρκ, η οποία κατέστησε αναπόφευκτο (συστημικά μιλώντας) τον Α’ Παγκόσμιο και τις Βερσαλλίες. Κι αφότου μεσολάβησε ένας πόλεμος που έθεσε το φιλοσοφικό ερώτημα εάν μπορεί κανείς να είναι «άνθρωπος» ή εάν έχουμε καταστεί ένα γένος ζώων, όπως ρώτησαν ο Αντόρνο και ο Ελάι Βαϊζέλ, καταλήξαμε στην Γιάλτα.
Από τότε, και μετά από πολλές προσπάθειες, η Ευρώπη επιχείρησε να ενωθεί, για πρώτη φορά ειρηνικά, και να θέσει ένα τέλος στις αποφάσεις που λήφθηκαν στο θέρετρο της Κριμαίας όπου οι υπερδυνάμεις μοίρασαν τις χώρες μας ωσάν να ήταν πίττα. Η ιστορία που άρχισε με την διακήρυξη που ο Ζαν Μονέ έγραψε και ο Ρόμπερτ Σούμαν πίστεψε και ανέγνωσε, είναι λίγο-πολύ γνωστή.
Η Ευρωπαϊκή (μας) Ένωση ήταν για χρόνια μια κατεξοχήν «ενιαία οικονομία». Η ολοκλήρωση του μεγάλου πολιτικού και πολιτισμικού πειράματος, της «ένωσης των λαών» όπως είχε πει ο Μονέ, ξεκίνησε από την ενοποίηση των τελωνείων και των λογιστών, χωρίς μεγάλες μάχες όπως του Άουστερλιτζ ή του Βερντέν. Αντί για στρατηγούς, η Ευρώπη βασίστηκε σε ανιαρούς κοστουμοφόρους ευρωκράτες που για χρόνια τώρα ξεθυμάνουν από τις μελέτες αντίκτυπου και τις κοινοβουλευτικές τροπολογίες πίνοντας άσπρη μπίρα στη πλατεία του Λουξεμβούργου. Ούτε ένδειξη δόξας, ούτε ένδειξη μεγαλείου.
Αρκετοί επιμένουν, κάποτε ενδόμυχα και κάποτε φανερά, ότι η Ευρώπη θα παραμείνει μια ενιαία οικονομία και τίποτα παραπάνω. Γι’ αυτούς η Τουρκία αποτελεί βασικό χαρτί, αφού η ενδεχόμενη ένταξή της θα θέσει τέρμα στην πολιτική ολοκλήρωση και θα αναγκάσει την Ε.Ε. να δεχθεί ότι είναι, κατά βάση, ένας οικονομικός οργανισμός.
Ωστόσο, για άλλους υπήρξε και το αμερικανικό παράδειγμα. Οι αμερικανοί έφτασαν στην δική τους ομόσπονδη ολοκλήρωση χρησιμοποιώντας τις αρμοδιότητες που η κεντρική κυβέρνηση έχει σε σχέση με το εσωτερικό εμπόριο μεταξύ των πολιτειών. Ακόμα και τα δικαιώματα των έγχρωμων αμερικανών, προωθήθηκαν με βάση την «Μεγάλη Κοινωνία» του Λύντον Τζόνσον και τις αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, οι οποίες πάντοτε έκαναν αναφορά στο «interstate commerce». Όλα ξεκίνησαν από την «ενιαία οικονομία», η οποία δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την πολιτική ολοκλήρωση. Ο Μονέ, που υπηρέτησε στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γνώριζε καλά αυτή την ιστορική διαδικασία.
Το βράδυ της Πέμπτης, αποφάσισαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες να απορρίψουν την υποψηφιότητα του χαρισματικού Τόνι Μπλερ για το ανώτατο αξίωμα της νέας Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντί του lifestyle πολιτικού, που είναι και φίλος του Μπόνο, επέλεξαν οι 27 ένα ανιαρό και άχρωμο Βέλγο, τον Herman van Rompuy του οποίου το όνομα δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο πώς προφέρεται (οι πλείστοι, όμως, τείνουν προς το Φλαμανδικό «φον Ρόμπαου»). Η γυναίκα του τον αποκαλεί Ράμπο, αλλά αυτό μάλλον είναι για αστείο. Η πρόοδος του πολιτικού πολιτισμού της ΕΕ, από τους «στρατηγούς» προς τους ανιαρούς τεχνοκράτες, φαίνεται να εδραιώνεται. Μετά τον άγνωστο πρώην πρωθυπουργό της Πορτογαλίας, τον Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόσσο, προέκυψε σήμερα ένας δεύτερος πρόεδρος με τα ίδια χαρακτηριστικά: άγνωστος, χωρίς περγαμηνές, αλλά άνθρωπος με τεχνοκρατική προσέγγιση που γνωρίζει πώς να επιτυγχάνει συνενωτικές και συμβιβαστικές λύσεις.
Μετά την απαρχή της «εκδίκησης» για τον διαχωρισμό της Γιάλτας, που άρχισε στο Μάαστριχτ πριν από 17 χρόνια, η ΕΕ δεν μπορεί πλέον να χαρακτηριστεί «οικονομικός οργανισμός με πολιτικές προεκτάσεις». Είναι, πλέον, ένας αμιγώς πολιτικός οργανισμός. Η Συνθήκη που θα τεθεί σύντομα σε ισχύ, αλλάζει τα δεδομένα. Πια, ο Χένρι Κίσινγκερ δεν θα μπορεί να πει ότι η Ευρώπη είναι εκτός παιγνιδιού διότι δεν ξέρει ποιού να τηλεφωνήσει για να μιλήσει με τον ηγέτη της. Θα τηλεφωνά, αν θέλει, στον φον Ρόμπαου και θα έχει αντίπαλο δέος.
Μαζί με την εποχή των ανιαρών ηγετών, η ΕΕ εγκαινιάζει, σιγά-σιγά, και μια νέα εποχή στην δική της φύση. Η οικονομική ενοποίηση έχει φέρει την απονεύρωση των πολιτικών πόλων στις Βρυξέλλες και έχει αναδείξει το ταλέντο για συμβιβασμό και τους χαμηλούς τόνους σε απαραίτητο χαρακτηριστικό ενός πετυχημένου ηγέτη. Σ’ αυτό το σημείο, υπάρχουν και μαθήματα για την Κύπρο, που επίσης επιχειρεί να επανενωθεί.