Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ο Μπαμπούλας της Αριστεράς: Τον τρέμει, χωρίς όμως αυτός να υπάρχει…

Σχεδόν πέντε χρόνια μετά την έκδοσή του, το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν «Το Δόγμα του Σοκ» λαμβάνει, πλέον, πολύ μεγάλη προσοχή από οικονομικούς σχολιαστές. Ο νεοφιλελευθερισμός, όπως λέει η κ. Κλάιν, έφερε μαζί του πολύ ανθρώπινο πόνο και, συχνά, απέτυχε παταγωδώς στον δεδηλωμένο στόχο του, την εξυγίανση των οικονομιών.

 Πρέπει, όμως, να κοιτάξουμε λίγο πιο βαθιά.

 Πρώτο, οι μαζικές ιδιωτικοποιήσεις στο πρώην ανατολικό μπλοκ αποτέλεσαν, όπως λέει η Ναόμι Κλάιν, ευκαιρία για πλιάτσικο. Η πολιτική νομενκλατούρα της κάθε χώρας (και ιδίως της Ρωσίας) μεταμορφώθηκε σε «ολιγαρχία». Και έχει δίκαιο. Ωστόσο, πρέπει κανείς να διερωτηθεί εάν το πρόβλημα ήταν η ίδια η έννοια των ιδιωτικοποιήσεων ή η διαφθορά. Κι αυτό θα πρέπει να το εξετάσει κανείς με όλα τα παραδείγματα και όχι μόνο με επιλεγμένες αναφορές. Οι ιδιωτικοποιήσεις, όταν έγιναν χωρίς διαφθορά, έφεραν θετικά αποτελέσματα. Τα παραδείγματα σε Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία λένε πολλά, όπως και τα παραδείγματα του Μεξικού, της Σιγκαπούρης, ακόμα και της Τυνησίας.

 Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, δεν σημειώθηκαν καν απολύσεις εργαζομένων (π.χ. Φιλιππίνες). Αλλά, για να λέμε και του φορολογούμενου το δίκαιο, οι πλείστες των απολύσεων αφορούσαν άτομα που είχαν προσληφθεί με ρουσφετοκρατικές διαδικασίες και δεν προσέφεραν τίποτε στις εν λόγω επιχειρήσεις. Κοινώς, αυτοί τα έτρωγαν, μαζί με τους μαστόρους τους.

 Το μάθημα για την Κύπρο είναι μάλλον πως πρέπει να προσέχουμε τη διαφθορά και να προωθούμε τη διαφάνεια, και όχι να πληρώνουμε 46 οργανισμούς για να μην κάνουν σχεδόν τίποτε και να αιμορραγούν λεφτά.

Δεύτερο, το άνοιγμα της αγοράς σπάνια έχει ζημιώσει τον λαό. Ακούμε πολλά για τις χαμένες δουλειές ελέω ελευθέρου εμπορίου, δεν ακούμε όμως για τις δουλειές που δημιουργούνται. Η Κύπρος, μάλιστα, αποτελεί κλασικό παράδειγμα και δεν είναι ανάγκη να πάμε μακριά. Χάθηκαν θέσεις εργασίας στη μεταποίηση, αλλά δημιουργήθηκαν περισσότερες στο εμπόριο και τις υπηρεσίες. Μάλιστα, τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνουν πως ο πληθωρισμός μας αυξάνεται σε τομείς της οικονομίας όπου το κράτος έχει έντονη παρουσία, και συγκρατείται μόνο από τους τομείς που είναι «ανοικτοί».

Αν πάμε, όμως, λίγο πιο μακριά, σε Νότιο Κορέα, Ιαπωνία, Αργεντινή ή Τσεχία, θα δούμε πως η ποιότητα ζωής –ιδίως για τα χαμηλά στρώματα– βελτιώθηκε σημαντικά χάρη στο άνοιγμα των συνόρων. Τρίτο, η διασύνδεση των δικτατορικών καθεστώτων με την ελεύθερη οικονομία κάνει το λάθος να περιορίζει την ανάλυση στην ψυχροπολεμική εποχή και την τότε αμερικανική πολιτική. Και, φυσιολογικά, πρωταρχικό παράδειγμα αποτελεί η Χιλή του Πινοσέτ. Ωστόσο, αξίζει να διερωτηθούμε αν το μάθημα από τη Χιλή είναι πως η ανοικτή οικονομία στηρίζει δικτάτορες ή εάν «η οικονομία δεν υπακούει στις διαταγές των στρατηγών», όπως επέμενε ο Φρίντμαν.

 Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, με «Το Δόγμα του Σοκ» είναι πως δεν αναφέρεται ικανοποιητικά ούτε στο «δόγμα», ούτε στο «σοκ». Όσον αφορά στο «σοκ», δεν υπάρχει ικανοποιητική ανάλυση. Η αναφορά στις «ειδικές» περιπτώσεις της Χιλής και της Ρωσίας αφήνει έξω μια σειρά από άλλες περιπτώσεις, όπου το «σοκ» διέσωσε τον λαό, και ιδίως τα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, από καταστάσεις που είχαν ήδη φτάσει στο όριο του ανυπόφορου. Στην Τουρκία αυτό έγινε, διότι ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται. Το ίδιο και στη μεταπολεμική Γερμανία του Αντενάουερ και του Έρχαρντ, των πατέρων της «Οικονομίας της Κοινωνικής Αγοράς». Άλλα παραδείγματα, όπως αυτά ολόκληρης σχεδόν της νοτιοανατολικής Ασίας, της Βολιβίας, ακόμα και της Νέας Ζηλανδίας, οδηγούν στα ίδια συμπεράσματα.

Πάνω από όλα, πίσω από το παράδειγμα της Ρωσίας, πολλοί ξεχνάνε χώρες όπως η Τσεχία και η Πολωνία, όπου το σοκ έφερε εξαίρετα αποτελέσματα. Ακόμα, το κοινό στοιχείο πριν το σοκ ήταν το πόσο διεφθαρμένες ήταν αυτές οι χώρες. Όσον αφορά στο «δόγμα», και εδώ πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν υφίσταται όπως τον γνωρίσαμε στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και των κρίσεων του 1997 και του 2000. Η «Συναίνεση της Ουάσινγκτον» είχε κάνει ένα φοβερό λάθος, το οποίο έγινε πλέον δεκτό στη συνείδηση των «δεξιών»: Ήθελε άνοιγμα της αγοράς χωρίς να υπάρχουν θεσμοί.

 Το κράτος πρέπει να κάνει λίγα πράγματα και να τα κάνει καλά. Αλλά η λογική του ΔΝΤ, προερχόμενη από το «Σικάγο», ότι η πλήρης απορρύθμιση είναι θεμιτή, αποδείχθηκε καταστροφική και έχει πλέον ξεπεραστεί. Η έμφαση είναι πλέον στον ρόλο των θεσμών, οι οποίοι εποπτεύουν την ανοικτή αγορά.

 Με αυτή την έννοια, ο νεοφιλελευθερισμός είναι ο μπαμπούλας της Αριστεράς: τον φοβάται, χωρίς αυτός να υπάρχει.

 Το κυριότερο, όμως, είναι να μην ξεχνάμε πως και η Κύπρος περνά δύσκολες ώρες και πως τίποτε δεν πρέπει να διαβάζεται κάτω από ένα ιδεολογικό πρίσμα. Οι ιδεολογίες πρέπει να κατευθύνουν τους στόχους μας, όχι όμως και να αποφασίζουν εκ προοιμίου ποιες συνταγές θα οδηγήσουν στην επίτευξη αυτών των στόχων. Κι αυτό αποτελεί μια ακόμα πιο επιτακτική ανάγκη για μια χώρα σαν τη δική μας, που χρειάζεται ένα μικρό σοκ για να αποφύγει το μεγάλο.

 Επίσης, πρέπει να προχωρήσει το ΓεΣΥ και να εκπονηθεί Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΜΔΠ).