Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, πρέπει να αναμένουμε αύξηση του πληθωρισμού στην Κύπρο τους επόμενους 12 μήνες. Οι συνθήκες στην διεθνή αγορά, σε συνδυασμό με τις «ευαισθησίες» της Κύπρου, οδηγούν στο συμπέρασμα πως δύσκολα μπορεί ν οικονομία να αποφύγει νέο άνοιγμα της ψαλίδας του πληθωρισμού.

                                                                                           

Όλο και πιο έντονη γίνεται το τελευταίο διάστημα η συζήτηση στις διεθνείς αγορές για τις τιμές των τροφίμων και της ενέργειας, ιδίως μετά την ένταση που δημιουργήθηκε στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Στην Κύπρο, όμως, το θέμα δεν έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους αναλυτές, παρά το γεγονός ότι η διακύμανση του πληθωρισμού είναι διαχρονικά πιο έντονη από την υπόλοιπη Ευρωζώνη. Οι έντονες διακυμάνσεις μεταφράζονται σε απότομη άνοδο, όταν η τάση του πληθωρισμού είναι ανοδική και σε πιο ραγδαία μείωση, όταν η τάση είναι πτωτική.

Σήμερα, μετά τη βαθύτερη περίοδο της οικονομικής ύφεσης στην Ευρωζώνη, όταν ο πληθωρισμός σημείωσε ραγδαία μείωση, η αυξητική τάση είναι σχεδόν κατακόρυφη. Χαρακτηριστικό της μεγάλης διακύμανσης στην Κύπρο είναι το γεγονός ότι μεταξύ Σεπτεμβρίου και Νοεμβρίου 2010, όταν ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη έμεινε σταθερός στο 1,9%, στην Κύπρο παρατηρήθηκε απότομη διόρθωση κατά σχεδόν 53%, κάτι που μεταφράστηκε σε μείωση 1,9 εκατοστιαίων μονάδων.
Τα στοιχεία της Eurostat και της Στατιστικής Υπηρεσίας καταδεικνύουν πως οι «ευαισθησίες» της Κύπρου είναι ιδιαίτερα υψηλές στις πρώτες ύλες, στις τιμές ενέργειας και περιέργως για μια χώρα με ελάχιστες βιομηχανίες, ακόμα και στα ενδιάμεσα αγαθά. Το αποτέλεσμα είναι πως οι τιμές καταναλωτή αντιδρούν σχεδόν αμέσως, ενώ και οι τιμές παραγωγού, αν και καθυστερούν, σημειώνουν συνεχείς υπερδιορθώσεις. Οι εν λόγω τιμές αναμένεται να σημειώσουν αύξηση μέσα στο 2011.
Ενδιαφέρον, πάντως, προκαλεί το γεγονός ότι κοντά στο τέλος του 2010 οι τιμές τροφίμων και άλλων μη διαρκών αγαθών στην Κύπρο σημείωσαν μείωση, η οποία, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν τα γενικότερα δεδομένα, μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και «βαθιά». Σε μεγάλο βαθμό η μείωση αυτή οφειλόταν στην έναρξη εργασιών νέας αλυσίδας υπεραγορών, η οποία πρόσφερε σε χαμηλές τιμές τα αγαθά της και πίεσε άλλες υπεραγορές να ακολουθήσουν με μειώσεις τιμών. Έτσι φάνηκε πως η μείωση στον πληθωρισμό ήταν συγκυριακή και δεν αντικατόπτριζε αλλαγές στα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της οικονομίας.

Το 2011
Με τα πιο πάνω δεδομένα, το 2011 διαγράφεται ως ιδιαίτερα επικίνδυνη χρονιά για τον πληθωρισμό. Όσον αφορά τις συγκυρίες του διεθνούς συστήματος παραμένουν αρνητικές, με την αύξηση της ζήτησης και τη μείωση της προσφοράς σε τρόφιμα και καύσιμα να επιδεινώνουν την εικόνα που υπάρχει. Ταυτόχρονα, τα προφανή προβλήματα της αστάθειας στον αραβικό κόσμο και των φυσικών καταστροφών σε περιοχές όπως η Αυστραλία, παρόλο που δεν αποτελούν διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της διεθνούς αγοράς, σίγουρα θα ασκήσουν σημαντικές αυξητικές πιέσεις στις τιμές τροφίμων και ενέργειας, που αποτελούν και ενδιάμεσους πόρους παραγωγής. Ακόμα, η παλαιότερη εμπειρία, με φυσικές καταστροφές στον Κόλπο του Μεξικού, στη Ρωσία και στην Κίνα, κατέδειξε πως αν και παροδικές αυτές οι καταστροφές, εντείνουν τις εντάσεις στη διεθνή αγορά. Τέλος, η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας, η συνεχής βελτίωση των συνθηκών ζωής στην Κίνα και η διεύρυνση της εκεί μεσαίας τάξης, αλλά και η συνεχώς αυξανόμενη βιομηχανική παραγωγή στην Ασία δημιουργούν συνθήκες που ασκούν πιέσεις σε όλες τις τιμές.

Οι εγχώριες συνθήκες είναι επίσης ιδιαίτερα «πιεσμένες» και οι συνθήκες που κατά τα προηγούμενα χρόνια οδήγησαν σε υπεραυξήσεις στον πληθωρισμό παραμένουν οι ίδιες.
Πρώτον, η Κύπρος καταναλώνει υψηλά ποσοστά πετρελαίου για την παραγωγή της. Τα διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat δείχνουν πως η Κύπρος καταναλώνει ενέργεια στα επίπεδα βιομηχανικής οικονομίας και όχι οικονομίας που στηρίζεται στις υπηρεσίες. Τα μοναδικά κράτη που καταναλώνουν περισσότερα κιλά πετρελαίου (ή αντίστοιχα) για κάθε ευρώ που παράγουν είναι κράτη του πρώην ανατολικού μπλοκ, τα οποία έχουν βαριές βιομηχανίες παρωχημένης τεχνολογίας. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, που ποσοστιαία έχει σημαντικότερες βιομηχανίες από την Κύπρο, καταναλώνει περίπου 20% λιγότερη ενέργεια για κάθε ευρώ (του ΑΕΠ). Η Μάλτα είναι περίπου 8% πιο αποδοτική. Στα ίδια επίπεδα με την Κύπρο βρίσκεται η Γαλλία, η οποία όμως έχει σημαντικότατες αυτοκινητοβιομηχανίες, αερομεταφορές, ναυπηγία, ενδιάμεσα βαριά μηχανήματα και άλλες βιομηχανίες.
Δεύτερον, πέρα από το γεγονός πως η οικονομία είναι αδικαιολόγητα ενεργοβόρα, χαμηλή είναι και η παραγωγικότητα σε πόρους. Η Κύπρος και πάλι συγκαταλέγεται ανάμεσα στις λιγότερο παραγωγικές χώρες, ενώ και αυτή τη φορά οι δείκτες που καταγράφει θυμίζουν κράτος με βαριές βιομηχανίες παρά οικονομία που στηρίζεται στις υπηρεσίες.
Τα δύο αυτά στοιχεία της κυπριακής οικονομίας – η χαμηλή παραγωγικότητα πόρων και η υψηλή κατανάλωση ενέργειας – αυξάνουν σημαντικά την εξάρτηση της οικονομίας από τις τιμές στο εξωτερικό. Έτσι, οι αυξήσεις στις τιμές ενδιάμεσων αγαθών, των τροφίμων και της ενέργειας, είναι φυσιολογικό να αυξήσουν δυσανάλογα τον πληθωρισμό.

Προβλήματα
Πέρα από την προφανή μείωση των πραγματικών μισθών για πολλούς εργαζόμενους και την ανάλογη μείωση του πλούτου των νοικοκυριών, με την απόκλιση του πληθωρισμού στην Κύπρο από τα επίπεδα της Ευρωζώνης δημιουργούνται και βαθύτερα προβλήματα.
Από το 2004 και μετά, τα εισαγόμενα προϊόντα συγκρατούσαν τις τιμές καταναλωτή. Ακόμα και τους τελευταίους δύο μήνες οι αυξήσεις στις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων παραμένουν οριακές και είναι χαμηλότερες από εκείνες των δημοσίων αγαθών που προσφέρει η πολιτεία και της εγχώριας παραγωγής. Αυτό το γεγονός, η αύξηση δηλαδή των τιμών των εγχώριων αγαθών (συμπεριλαμβανομένων και των μη εμπορεύσιμων) με ταχύτερους ρυθμούς από τα εισαγόμενα, επιδεινώνει τους όρους εμπορικής συναλλαγής της Κύπρου, καθιστώντας τις εξαγωγές μας λιγότερο ανταγωνιστικές, αφού οι δικές υπηρεσίες και τα δικά μας προϊόντα καθίστανται όλο και ακριβότερα για τους ξένους, σε πραγματικές τιμές.
Από τη στιγμή που η Κύπρος, ως μικρή, ανοικτή οικονομία εξαρτάται σχεδόν πλήρως από τις ξένες αγορές, η διάβρωση της ανταγωνιστικότητάς μας θα ασκήσει ουσιαστικές πιέσεις στην ανάπτυξη, στην απασχόληση και στα δημόσια οικονομικά. Ήδη, τα πρώτα στοιχεία του έτους πρέπει να προκαλούν ανησυχία, ενώ και οι επικείμενες αυξήσεις στην τιμή του ρεύματος θα επιδεινώσουν τις πληθωριστικές πιέσεις για τις επιχειρήσεις και την παραγωγή τους. Ενδείκνυνται, επομένως, άμεσα μέτρα, με μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, αλλά και συνεχής και στενή παρακολούθηση των εξελίξεων, όσον αφορά τις τιμές. Πρέπει να σημειωθεί, επίσης, πως όσο αυξάνεται ο πληθωρισμός, τόσο πιο πιθανή είναι και η αύξηση των επιτοκίων από το τραπεζικό σύστημα.

Θετικά
Παρά τη διαβρωμένη παραγωγικότητα και τη μειωμένη ανταγωνιστικότητα, κινήσεις από την Ε.Ε. μπορούν να βελτιώσουν κάπως τις συνθήκες. Πρώτη ελπίδα είναι πως θα επιβληθεί διόρθωση της ΑΤΑ, με αποτέλεσμα να περιοριστεί μόνο στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, όπου η ανάγκη είναι ουσιαστική και οι στρεβλώσεις μικρές. Διεθνείς αναλυτές, οίκοι αξιολόγησης, η Κομισιόν, το Ecofin και το ΔΝΤ συμφωνούν με την εκτίμηση πως η ΑΤΑ για τους υψηλόμισθους διαβρώνει την ανταγωνιστικότητα της Κύπρου.
Επιπλέον, τα μηνύματα που δίνονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, πως είναι πολύ πιθανή μια αύξηση των επιτοκίων της, μπορούν επίσης να θεωρηθούν θετικά για τον πληθωρισμό. Παρά τα όποια προβλήματα, μπορεί να δημιουργήσει μια τέτοια κίνηση, συμπεριλαμβανομένης και της ανακοπής της ανάπτυξης. Πρέπει να σημειωθεί, μάλιστα, πως οι συναλλαγματικές συνθήκες θα βελτιωθούν. Ιδίως σε περίπτωση που η Τράπεζα της Αγγλίας κρατήσει τα επιτόκιά της σταθερά, η υποτίμηση του ευρώ που θα προκύψει – έστω και φαινομενική – θα καταστήσει τις εξαγωγές φθηνότερες και θα μπορεί να τονώσει τη ζήτηση υπηρεσιών, όπως ο τουρισμός στο εξωτερικό. Ωστόσο, θα υπάρξουν και αρνητικές επιπτώσεις και από μόνες τους αυτές οι εξελίξεις δεν θα ανατρέψουν τα προβλήματα που πρέπει να αναμένονται μέσα στο 2011.

Γιατί αναμένεται αύξηση στις τιμές προϊόντων

Η παγκόσμια αγορά τροφίμων και ενέργειας έχει χαρακτηριστικά που καθιστούν αναπόφευκτες τις αυξήσεις

Παρά την ανακούφιση των τελευταίων ημερών, όταν οι τιμές των τροφίμων και του πετρελαίου σταμάτησαν την ανοδική πορεία των προηγούμενων εβδομάδων, τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της διεθνούς αγοράς, που ασκούν πιέσεις στις τιμές, συνεχίζουν να υφίστανται και θα πρέπει να αναμένεται πως οι αυξητικές πιέσεις δεν θα υποχωρήσουν τους επόμενους μήνες.

1. Ανάκαμψη
Έστω κι αν υπάρχουν ελπίδες πως οι αυξήσεις των τιμών σε τρόφιμα και πετρέλαιο δεν θα επανέλθουν στα επίπεδα του 2008, η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας αυξάνει και πάλι την παγκόσμια ζήτηση και ασκεί πιέσεις στις τιμές. Ιδίως όσον αφορά τη ζάχαρη, το καλαμπόκι, το ρύζι, τα μέταλλα και τα καύσιμα, η ανάκαμψη μεταφράζεται σε επάνοδο της ζήτησης στα επίπεδα που καταγράφονταν το 2008.
2. Ποιότητα ζωής
Η βελτίωση των βιοτικών επιπέδων σε μεγάλα φτωχά κράτη, όπως η Κίνα και η Ινδία, προκαλεί ισχυρές πιέσεις στη ζήτηση των προϊόντων. Με την ένταξη εκατομμυρίων στις μεσαίες τάξεις, αυξάνεται η ζήτηση για ενέργεια και καύσιμα για οικονομικές και προσωπικές δραστηριότητες. Αυξάνεται επίσης και η ζήτηση για προϊόντα που είναι ενεργοβόρα (π.χ. μπετόν, κατασκευές). Τέλος, αλλάζουν και οι διατροφικές συνήθειες και αυξάνεται η ζήτηση τροφίμων που απαιτούν άλλα τρόφιμα και πολλή ενέργεια για την παραγωγή τους (π.χ. βοδινό, μεταποιημένα τρόφιμα).
3. Τεχνολογία
Παραδόξως, με τη διάχυση της τεχνολογίας και νέων μεθόδων στις φτωχότερες χώρες, αυξάνεται η χρήση ενδιάμεσων αγαθών, που χρησιμοποιούν περισσότερη ενέργεια και φυσικούς πόρους (π.χ. πολύπλοκα λιπάσματα και μηχανήματα στη γεωργία). Από την άλλη, σημαντική είναι η αποτυχία διάχυσης στον Τρίτο Κόσμο απλών αλλά ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων στις μεθόδους παραγωγής (π.χ. απλά λιπάσματα, ύδρευση, σπόροι υψηλής παραγωγικότητας), με αποτέλεσμα η παραγωγή να μην αυξάνεται.
4. Πρόοδος
Τα ανεπτυγμένα κράτη έχουν αποτύχει να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας και να αυξήσουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ιδιαίτερα όσον αφορά την ηλιακή ενέργεια, η πρόοδος της τεχνολογίας είναι αργή. Αργή είναι και η ανάπτυξη των βιοκαυσίμων, που απαιτούν μεγάλες ποσότητες ενέργειας και τροφίμων-προϊόντων.
5. Καταστροφές και αστάθεια
Φέτος είχαμε πλημμύρες στην Αυστραλία, στον Καναδά και στην Ευρώπη, αλλά και ανομβρία και καύσωνα στη Ρωσία και στο Καζακστάν. Στη Ρωσία η ξηρασία ακολουθήθηκε από πυρκαγιές. Ταυτόχρονα, η αναστάτωση στη Μέση Ανατολή έχει δημιουργήσει αβεβαιότητα και έχει αυξηθεί το risk premium ιδίως στα συμβόλαια forward. Ωστόσο, οι φετινές συνθήκες δεν αποτελούν μη επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Καταστροφές στον Κόλπο του Μεξικού είναι συνήθεις και πολλά θα εξαρτηθούν από την «περίοδο των τυφώνων», που αρχίζει στα τέλη Αυγούστου. Πλημμύρες, καύσωνες και πυρκαγιές έχουν καταστεί πιο συχνές λόγω των κλιματικών αλλαγών, κάτι που επηρεάζει σημαντικά την παραγωγή τροφίμων. Το φαινόμενο της Λα Νίνια επηρεάζει, επίσης, τη Νότια Αφρική και την Ανατολική Ασία. Όσον αφορά τα καύσιμα, θεωρείται μόνιμο χαρακτηριστικό της αγοράς ότι οι βασικότεροι παραγωγοί είναι χώρες με πολιτική αστάθεια (Βενεζουέλα, Ρωσία, Νιγηρία, Μέση Ανατολή και Αραβικός Κόλπος κ.τ.λ.).
6. «Μποτιλιάρισμα»
Στα καύσιμα παρατηρείται τα τελευταία χρόνια «μποτιλιάρισμα» στη διύλιση. Τα τελευταία κοιτάσματα που τυγχάνουν εκμετάλλευσης αφορούν το «βαρύ» πετρέλαιο, το οποίο δεν μπορεί να διυλιστεί σε όλες τις διαθέσιμες εγκαταστάσεις. Γενικότερα, αυτό αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα της αγοράς πετρελαίου.
7. Οικονομική κρίση
Η γενικότερη αβεβαιότητα στην παγκόσμια οικονομία έχει εντείνει τον ρόλο των προϊόντων ως εναλλακτική επιλογή για τους επενδυτές. Ζάχαρη, κακάο, σιτάρι, βαμβάκι, κριθάρι, καλαμπόκι και ζώα ακολουθούν την πορεία του χρυσού και άλλων μετάλλων. Η αυξημένη ζήτηση των επενδυτών ως μέσο επένδυσης και η αυξημένη χρήση τους ως μέσο διαχείρισης χαρτοφυλακίων μετατρέπει την προσδοκία πως θα αυξηθούν οι τιμές σε «αυτοεκπληρούμενη προφητεία».