Ενώ ολοκληρώνονται τρία χρόνια από την εκλογή του Δημήτρη Χριστόφια στην προεδρία της Δημοκρατίας, σε ολόκληρη τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή παρακολουθούμε ένα φαινόμενο που οι Λίπσετ και Ντάιαμοντ θα αποκαλούσαν το «τέταρτο κύμα δημοκρατίας».

Φυσικά, στην Κύπρο δεν έχουμε «καθεστώς» αλλά δημοκρατία. Ωστόσο, αν κοιτάξει κανείς πίσω από τις συνθήκες της «επόμενης ημέρας» στην Αίγυπτο, τη Λιβύη και (σε λιγότερο βαθμό) την Τυνησία, θα βρει ένα μάθημα που μας ενδιαφέρει κι εμάς.
Στη Λιβύη, η επικείμενη πτώση του Καντάφι εγείρει σοβαρά ερωτήματα.

Ολόκληρο το κρατικό σύστημα ήταν στημένο για να εξυπηρετεί τον ίδιο. Υπουργεία, «ανεξάρτητοι» φορείς, πετρέλαια, δημόσια υπηρεσία και διοίκηση και, πάνω από όλα, δυνάμεις ασφαλείας είχαν δημιουργηθεί με αποκλειστικό σκοπό να υπακούουν στις διαθέσεις του δικτάτορα. Όποιος κι αν είναι ο επόμενος ηγέτης, δεν θα κυβερνά ένα κράτος που να λειτουργεί.

Παρόμοια εικόνα είχαμε δει και στο Ιράκ. Μετά τον αφελή πανηγυρισμό του Μπους πως «η αποστολή εξετελέσθη», οι Αμερικανοί προχώρησαν στο ξήλωμα του συστήματος που στηριζόταν στο κόμμα Μπάαθ.

Η χώρα αμέσως χάθηκε μέσα στο χάος και, εκτός από τους τρομοκράτες, οι «σύμμαχοι» είχαν να αντιμετωπίσουν το πλιάτσικο, την ανομία και τους αντιστασιακούς. Στην Αίγυπτο, παραμένει ακόμα το κενό εξουσίας που άφησε πίσω του ο Μουμπάρακ και, χωρίς του λακέδες του, ο «επόμενος» δεν θα έχει λειτουργικό κράτος.

Ακόμα, εάν το «τέταρτο κύμα δημοκρατίας» συνεχίσει να επεκτείνεται (όπως πρέπει να αναμένουμε) σε χώρες όπως το Μπαχρέιν, η Υεμένη, η Συρία, ή ακόμα και η Σαουδική Αραβία (μην το αποκλείετε), θα δούμε ξανά την ίδια κατάσταση: Οι θεσμοί που δεν είναι σχεδιασμένοι για να επιβιώνουν αλλά για να εξυπηρετούν άμεσους στόχους των κυβερνώντων, εύκολα καταρρέουν, αφήνοντας πίσω τους ένα κενό που δύσκολα μπορεί να συμπληρωθεί.

Το γεγονός ότι στις εν λόγω χώρες το φαινόμενο είναι απότοκο της προσωποκρατίας και της δικτατορίας, δεν αλλάζει κάτι. Στην Κύπρο, μπορεί να μην έχουμε δικτατορία, έχουμε όμως τη δημοκρατική και πιο σύγχρονη εκδοχή του φαινομένου και πρέπει να προσέξουμε πώς αντιμετωπίζουμε τους θεσμούς μας.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο διορισμός από το Προεδρικό της τριμελούς επιτροπής για την επένδυση του Κατάρ. Οι ίδιοι τρεις θα είναι και μέλη του διοικητικού συμβουλίου της κοινοπραξίας, αν υλοποιηθεί η επένδυση. Αυτό στρεβλώνει τα προσωπικά τους κίνητρα ως συμβούλων για την υλοποίηση της συμφωνίας. Φυσικά, η συγκεκριμένη τριάδα έχει επιλεγεί ακριβώς λόγω του χαρακτήρα τους, αλλά έστω κι αν είναι εξαιρετικοί στον ρόλο τους, ισχύει ακόμα το θεσμικό ζήτημα.

Πιο απλά, το γεγονός ότι δεν έχουν υποκύψει στα στρεβλά κίνητρα που δημιουργήθηκαν από τον «διπλό» διορισμό τους, είναι θέμα χαρακτήρα για εκείνους και τύχης για εμάς τους υπόλοιπους.

Ένα άλλο παρόμοιο παράδειγμα είναι η ανάληψη, από το Υπουργείο Οικονομικών, της ευθύνης για τη διαχείριση του δημόσιου χρέους. Στο σχόλιο ότι δεν μπορεί να διαχειρίζεται το χρέος ο θεσμός που έχει επίσης την πολιτική ευθύνη για τα δημόσια οικονομικά, λαμβάνουμε πάντοτε την ίδια απάντηση.

Ότι, δηλαδή, ο ίδιος ο υπουργός είναι ικανός, πως δεν συγχέει τον ένα ρόλο με τον άλλο και πως δεν πρόκειται να κάνει παρατυπίες. Αυτή η απάντηση, όμως, δείχνει πως δεν αντιλαμβάνονται την ένσταση που εκφράζεται.
Η ένσταση δεν αφορά προσωπικά τον συγκεκριμένο υπουργό, αλλά τον θεσμό.

Αν ο κ. Σταυράκης κάνει τα πάντα όπως πρέπει, αυτό δεν σημαίνει πως το ίδιο θα κάνει και ο επόμενος ή ο μεθεπόμενος. Παρομοίως, είναι απαράδεκτο ο Έφορος Ασφαλίσεων και η Στατιστική Υπηρεσία να υπάγονται στο Υπουργείο Οικονομικών.

Το ίδιο ισχύει και με την εποπτεία των Συνεργατικών, που υπάγεται στη δικαιοδοσία ενός πολιτικού σώματος, του Υπουργείου Εμπορίου.
Κάποιος μπορεί να απαντήσει πως σήμερα δεν έχουμε παρατυπίες και πως όλοι οι πιο πάνω δείχνουν απόλυτη ακεραιότητα στα καθήκοντά τους. Οι θεσμοί, όμως, για να επιβιώνουν και να λειτουργούν σωστά, πρέπει να αντέχουν ασχέτως προσώπων.

Μπορεί μεν ο κ. Σταυράκης να μην παρεμβαίνει στο έργο της Στατιστικής Υπηρεσίας ή του Έφορου Ασφαλίσεων, αλλά ποιος μπορεί να πει πως και ο επόμενος υπουργός θα κάνει το ίδιο;

Στη δικτατορική εκδοχή των προβληματικών θεσμών, είδαμε πως τα κράτη του Καντάφι, του Σαντάμ και του Μουμπάρακ δεν είχαν ιδιαίτερα προβλήματα λειτουργικότητας πριν φύγουν αυτοί.

Στη δημοκρατική εκδοχή του φαινομένου, όλα λειτουργούν καλά όταν τα άτομα που έχουν στρεβλά κίνητρα δεν υποκύπτουν στον πειρασμό. Οι θεσμοί και οι πρακτικές, όμως, που δεν εξασφαλίζουν εκ της δομής τους την καλή τους λειτουργία, κάποτε θα παρουσιάσουν πρόβλημα – είναι μόνο θέμα χρόνου.

Και, για να είμαστε δίκαιοι, αυτά δεν γίνονται μόνο στην κυβέρνηση Χριστόφια.

Ο Γιώργος Βασιλείου ίσως να είναι ο μόνος Πρόεδρος που αντιστάθηκε σε αυτή τη λογική και είδε, για παράδειγμα, τους ημικρατικούς οργανισμούς ως «ημι-κρατικούς» και όχι ως «ημι-κυβερνητικούς».

Επίσης, όπως πάντα, πρέπει να προχωρήσει το ΓεΣΥ και να εκπονηθεί Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΜΔΠ).