Η διαφάνεια είναι η πέμπτη ελευθερία

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ το 2000, αφορούσε το «κουτί με το λουκέτο» του Αλ Γκορ. Ο τότε αντιπρόεδρος και υποψήφιος πρόεδρος είχε δηλώσει πως θα «κλειδώσει» τα λεφτά των κοινωνικών ασφαλίσεων ούτως ώστε να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οποιοδήποτε άλλο σκοπό, πέρα από τις κοινωνικές ασφαλίσεις. Κάτι τέτοιο γίνεται και στην Κύπρο, παρά τα όσα λέγονται περί επίλυσης του ζητήματος των Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Στην αντίθετη όψη ήταν ο τελικός νικητής, Τζορτζ Μπους, ο οποίος προτιμούσε να παραχωρήσει εκτενείς περικοπές στους φόρους, με αντάλλαγμα την ιδιωτική ασφάλιση.

Η λογική του Γκορ ήταν «να παραμείνουν και οι “κοινωνικές” αλλά και οι “ασφαλίσεις” στις κοινωνικές ασφαλίσεις». Αυτή η λογική θέλει τον κρατικό κορβανά να λειτουργεί με βάση μια σειρά από στεγανούς τομείς και δεν αποτελεί «αμερικάνικη» ιδέα. Για παράδειγμα, στην Κύπρο οι άδειες κυνηγίου χρηματοδοτούν το Ταμείο Θήρας, ενώ στην Ε.Ε. τα τέλη των φορτηγών χρηματοδοτούν τις υπερεθνικές οδούς.

Η πρόταση αυτή, που τέθηκε στο τραπέζι και κατά τις τελευταίες προεδρικές εκλογές στην Κύπρο, έχει επίσης σημαντικά οφέλη. Πρώτον, πληρώνουν για τα κοινωνικά και τα δημόσια αγαθά αυτοί που τελικά τα απολαμβάνουν περισσότερο: οι οδηγοί τους δρόμους, οι κυνηγοί τη θήρα, οι φίλαθλοι τον αθλητισμό.

Πέρα, όμως, από τη βασική αρχή πως ο χρήστης πληρώνει περισσότερο από ό,τι οι άλλοι, υπάρχει και μια δεύτερη λογική σε αυτή την εισήγηση. Από τη στιγμή που υιοθετείται, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό, μια τέτοια πρακτική, θα εμβολιαστεί το όλο σύστημα των δημοσίων δαπανών με περισσότερη διαφάνεια. Έτσι, οι πολίτες, οι ελεγκτές, οι βουλευτές και η ίδια η κυβέρνηση θα μπορούν να γνωρίζουν καλύτερα πώς γίνεται η διαχείριση των χρημάτων του κράτους – δηλαδή των χρημάτων των πολιτών.

Σήμερα, η αδιαφάνεια προκαλεί μεγάλα προβλήματα, ενώ η θολότητα που επικρατεί στον ίδιο τον προϋπολογισμό δεν επιτρέπει τον σωστό έλεγχο της εκάστοτε κυβέρνησης από τον λαό. Δεν μιλάμε συγκεκριμένα για τη σημερινή κυβέρνηση. Εξάλλου, οι θεσμικές προτάσεις αφορούν και τους επόμενους, όποιοι κι αν είναι αυτοί.

Ας μην ξεχνάμε, ωστόσο, το κλασικότερο από τα παραδείγματα της αδιαφάνειας των κρατικών δαπανών στην Κύπρο, εκείνο το ψέμα της εισφοράς για την άμυνα. Τα τέλη που πληρώνουν πολίτες και επιχειρήσεις για το κοινό αγαθό της ασφάλειας, καταλήγουν σε διάφορες άλλες χρήσεις. Αυτό ισοδυναμεί με νομιμοποιημένη διαφθορά, πολιτική σήψη και εμπαιγμό των πολιτών.

Φυσικά, δεν μπορεί η λογική του «κουτιού με το λουκέτο» να λειτουργήσει απόλυτα, αφού ορισμένα έσοδα, όπως ο φόρος εισοδήματος και ο ΦΠΑ, δεν αντιστοιχούν σε ανάλογες δαπάνες, ενώ και λογιστικά υπάρχει δυσκολία στην απόλυτη υιοθέτηση μιας τέτοιας πρακτικής. Η πρακτική, όμως, δεν είναι ανάγκη να είναι απόλυτη.

Το «συμβόλαιο» του πολίτη με το κράτος, για να έχει ουσία, πρέπει να υπόκειται σε έλεγχο. Ο πολίτης προσφέρει στο κράτος φόρους, υπηρεσία στην Εθνική Φρουρά και υποταγή στους νόμους, με αντάλλαγμα τη χρηστή διοίκηση και την προσεγμένη διαχείριση των χρημάτων του. Όμως, ενώ ο πολίτης υλοποιεί τις δικές του υποχρεώσεις (αλλιώς πάει φυλακή), το κράτος δεν κάνει το ίδιο. Η διαφάνεια δεν είναι απλά ένα κλισέ που ανακαλύφθηκε μετά την ένταξή μας στην Ε.Ε. Είναι ένα από τα βασικά δικαιώματα του πολίτη, ο οποίος δικαιούται να γνωρίζει τι κάνουν με τα χρήματά του οι έχοντες την ευθύνη.

Μια πρακτική, έστω και μερική, στα πρότυπα της εισήγησης του Αλ Γκορ, μπορεί να μας πάει μερικά βήματα μπροστά. Μια άλλη πρόταση, που επίσης έγινε πριν τρία χρόνια, είναι να «ανεβάζονται» στο διαδίκτυο όλα τα μη διαβαθμισμένα έγγραφα του κράτους. Σήμερα, μπορεί να πανηγυρίζουν κάποιοι για την ηλεκτρονική μας διακυβέρνηση, αλλά οι πλείστες των ιστοσελίδων του κράτους δεν είναι ενημερωμένες και έχουν στοιχεία τριών, τεσσάρων ή και πέντε χρόνων. Άλλες, δε, είναι «υπό κατασκευή». Έτσι καλύπτεται η υποχρέωση να δημιουργηθούν οι σελίδες, αλλά ο πολίτης δεν κερδίζει τίποτε. Αν ενημερώνονται με όλα τα σημειώματα που δεν είναι εμπιστευτικά, ή άλλως πώς διαβαθμισμένα, θα αλλάξουν πολλά. Κατ’ αρχάς, θα είναι ευκολότερη η ενημέρωση των πολιτών, όπως και οι αναλύσεις των δεδομένων. Σήμερα, για παράδειγμα, η Αστυνομία απαιτεί επιστολή στον Αρχηγό με κοινοποίηση στον Διευθυντή Τροχαίας για να δώσει στοιχεία των ατυχημάτων: μια στάση επιεικώς τριτοκοσμική.

Μια τρίτη πρόταση είναι η εκπόνηση Μεσοπρόθεσμων Δημοσιονομικών Πλαισίων (ΜΔΠ), με τριετή διάρκεια. Η στήλη αυτή επιμένει εδώ και καιρό σε αυτό το σημείο, χωρίς το οποίο δεν υπάρχει διαφάνεια, δεν μπορεί να γίνει ολοκληρωμένος προγραμματισμός και δεν υπάρχει ούτε καν λογική στην όλη άσκηση της ψήφισης του προϋπολογισμού. Θα αφιερώσουμε άλλο άρθρο αποκλειστικά στο ΜΔΠ.

Επίσης, πρέπει να προχωρήσει το ΓεΣΥ και, φυσικά, να εκπονηθεί ΜΔΠ.