Όταν ο πατέρας μου ήταν φοιτητής ιατρικής, έτυχε να κυκλοφορεί στους διαδρόμους ενός νοσοκομείου. Περνώντας κάποια στιγμή μπροστά από ένα σκεπασμένο πτώμα που περίμενε στον διάδρομο να το πάρουν στο νεκροτομείο, άκουσε ένα βογγητό. Ο ίδιος λέει πως έκανε αμέσως μαλάξεις. (Εγώ νομίζω πως πανικοβλήθηκε, ως νέος και άπειρος, αλλά μην του το πει κανείς).
Τελικά επρόκειτο για μια νεαρή κοπέλα, η οποία, ως διά μαγείας, σώθηκε. Η ιστορία αυτή τελείωσε όταν ο θεράπων ιατρός της την επισκέφθηκε μόλις αυτή συνήλθε, για να τη ρωτήσει πώς αισθάνεται. «Μια χαρά, μόνο που θέλω πολύ να μάθω ποιος είναι αυτός ο τύπος που μου έσπασε τα πλευρά», του είπε.
Η ιστορία της νεαρής αυτής κοπέλας δεν διαφέρει και τόσο από την εικόνα της Ευρώπης σήμερα. Οι προτάσεις των Γερμανών για αυστηρότερο έλεγχο των κρατών-μελών της Ε.Ε. όσον αφορά στην οικονομική τους διακυβέρνηση, δεν περιέχουν κανένα ευχάριστο στοιχείο. Ως μέτρα, είναι επώδυνα. Συνεπάγονται άλλο ένα γύρο μεταφοράς κυριαρχίας από τα κράτη στην Ε.Ε. Ισούνται με νέα αποδυνάμωση της ικανότητας των κυρίαρχων κρατών να ασκούν πολιτική όπως επιθυμούν.
Η λογική της κυριαρχίας, όμως, πρέπει να αναθεωρηθεί. Το εθνικό συμφέρον, το raison d’état του Richelieu, δεν περνά από τις παλαιότερες νοοτροπίες του περίκλειστου εθνικού χώρου με αυστηρώς τηρούμενα σύνορα. Σήμερα, οι ανιαροί τεχνοκράτες διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στην προστασία του εθνικού συμφέροντος – εξίσου σημαντικό, μπορεί να πει κανείς, όσο και οι στρατηγοί του 19ου αιώνα και του μισού 20ού.
Πέρα από αυτό, όμως, αξίζει να σημειωθεί και ένα άλλο σημείο, σχετικά με την ίδια την Ε.Ε. Παρά το γεγονός ότι ένας κεντρικός πυρήνας κρατών κατέχει κάπως μεγαλύτερη ισχύ από άλλα κράτη, αντιλαμβάνονται πλήρως πως μόνο μαζί μπορούν να προστατέψουν τα συμφέροντά τους. Η επιμονή πως η Ε.Ε. είναι ένα πείραμα συνεργασίας και συμβιβασμών δεν είναι απλή κοινοτοπία.
Η ίδια η ιστορία της Ε.Ε. έχει να κάνει με την από κοινού διαχείριση κρίσεων. Ως κοινότητα άνθρακα και χάλυβα, είχε ως στόχο να αντιμετωπίσει την κρίση που σοβούσε λόγω της ανάγκης να ξαναδημιουργήσουν στρατό οι Γερμανοί. Η ενιαία αγορά δημιουργήθηκε προς αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης της δεκαετίας του 1970, ενώ στα τέλη της ίδιας δεκαετίας άρχισαν οι πρώτες κινήσεις που τελικά οδήγησαν στο ευρώ. Η ΕΟΚ έγινε Ε.Ε. όταν ήρθε μια άλλη κρίση, με την πτώση του κομμουνισμού και τη νέα τάξη πραγμάτων. Η κάθε κρίση έδειχνε πως τα κράτη αδυνατούσαν να προστατέψουν τα συμφέροντά τους από μόνα τους και παρέδιδαν κυριαρχία στην Ε.Ε., ακριβώς για να διασώσουν τα συμφέροντα που άπτονταν της κυριαρχίας τους.
Σήμερα βλέπουμε τη Μέρκελ να κάνει την ίδια κίνηση. Η Ε.Ε., που ήταν πάντοτε ο αποδιοπομπαίος τράγος των κυβερνήσεων, σήμερα μπορεί να προωθήσει τα μέτρα εκείνα που σε κανένα δεν αρέσουν, αλλά είναι –δυστυχώς– απαραίτητα για όλους μας. Αφού οι κυβερνήσεις δεν κάνουν μόνες τους αυτό που χρειάζεται, τα μέτρα που εισηγείται μας σπάνε τα πλευρά.
Φυσικά, ο αυστηρός έλεγχος που θέλει η Μέρκελ, έχει και κενά. Η υπερβολική αυστηρότητα πολύ πιθανόν να έχει ως αποτέλεσμα την αποθάρρυνση των μεταρρυθμίσεων, που μπορεί να είναι απαραίτητες, αλλά είναι και δαπανηρές. Πολιτικές που δεν ακολουθούνται με τη φτηνή –πλην πειστική– δικαιολογία της «επιτήρησης», μπορεί να γίνει ακόμα πιο δύσκολο να ακολουθηθούν. Η κρίση ηγεσίας της Ε.Ε. έχει μεγάλη σχέση με τη δειλία των ηγετών μας. Στην Κύπρο, αποφεύγονται οι προφανείς λύσεις για θέματα όπως η δημόσια υγεία και το συνταξιοδοτικό και δίνονται εκατομμύρια σε δημόσιες εταιρείες για να κλείσουν…
Πρέπει όμως να υπάρχει ένα παράθυρο στην αυστηρότητα. Το παράθυρο αυτό πρέπει να είναι μικρό και να είναι πολύ δύσκολο να περάσει κανείς από μέσα. Ωστόσο, ένας αυστηρός μηχανισμός έγκρισης αυξημένων δαπανών για συγκεκριμένους σκοπούς πρέπει να υπάρχει και μάλιστα οι αγορές θα το επιβραβεύσουν. Η μηχανική των «χωριστών βιβλίων» που ακολουθείται στις κρατικές ενισχύσεις για δραστηριότητες που δεν είναι επικερδείς, μπορεί να είναι ένας τρόπος να λυθεί το πρόβλημα της αυστηρότητας.
Με εξαίρεση, όμως, το στενό παράθυρο για μεταρρυθμίσεις, ο υπόλοιπος μηχανισμός ας είναι αυτόματος και αυστηρός. Ακόμα και επώδυνος. Αν δεν έχεις λεφτά, μη δαπανήσεις λεφτά. Τόσο απλά. Και τα μέτρα που πρέπει να ακολουθηθούν, ας είναι επώδυνα και δυσάρεστα, αφού είναι για όλους απαραίτητα. Η πειθαρχία δεν είναι κακό πράγμα.
Η λογική του εθνικού συμφέροντος είναι μεν ευχάριστη και αισθάνεται κανείς ωραία να κουρνιάζει μέσα στη λογική της. Είναι, όμως, παρωχημένη και χωρίς νόημα. Δεν μπορεί κανένα κράτος από μόνο του να αντιμετωπίσει τα προβλήματα των χρεών, των δημογραφικών αλλαγών, της γήρανσης του πληθυσμού, της δημόσιας υγείας ή της μετανάστευσης.
Ας μας σπάσει, λοιπόν, τα παΐδια η Μέρκελ. Κι ας βοηθήσει κι αυτό για να προχωρήσει κάπως το ΓεΣΥ και να εκπονηθεί επιτέλους Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΜΔΠ).
Food for Thought 