«Yes, we can, αλλά…» απάντησε στον γνωστό κωμικό John Stewart ο αμερικανός πρόεδρος, Μπαράκ Ομπάμα, όταν ρωτήθηκε εάν θα πρέπει να αναθεωρηθεί το κεντρικό μήνυμα με το οποίο κέρδισε τις εκλογές. Τα αποτελέσματα των ενδιάμεσων εκλογών που έγιναν ψες, ήταν αναμενόμενα αλλά σχεδόν καταστροφικά τους δημοκρατικούς και τον ίδιο τον κ. Ομπάμα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ καταγράφει, σήμερα, καταθλιπτικά ποσοστά δημοτικότητας, μεταξύ 42% και 46%. Κατά την ώρα σύνταξης αυτού του κειμένου, οι δημοκρατικοί είχαν χάσει 12 έδρες, ενώ οι ενδείξεις δείχνουν πως μέχρι το πρωί θα χάσουν άλλες 30, περίπου. Στην Γερουσία, μόλις που διατηρούν την πλειοψηφία κατά μία έδρα μετά την απώλεια οκτώ εδρών.

Ενώ θα καθαρίσει ο καπνός το πρωί, το μέγεθος της (αναμενόμενης) έκρηξης είναι ήδη ξεκάθαρο. Οι αμερικανοί έχουν στείλει ένα σημαντικό μήνυμα, όχι μόνο στον πρόεδρό τους, αλλά και γενικότερα στους δημοκρατικούς. Τα πρώτα συμπεράσματα, όμως, μπορούν και για εμάς τους τρίτους να εξαχθούν: 

Πρώτο, η διχόνοια που διαγράφηκε κατά τις τελευταίες προεδρικές εκλογές, αποτελεί πλέον ένα από τα βασικότερα γνωρίσματα του αμερικανικού έθνους. Ο διχασμός του 2008 εντάθηκε κατά την μεγάλη συζήτηση που έγινε στις ΗΠΑ σχετικά με το σύστημα υγείας της χώρας. Σήμερα, όμως, φαίνεται πως οι ΗΠΑ είναι ένα πολύ πιο βαθειά διχασμένο έθνος από ότι νόμιζαν πολλοί. Η πολιτική κληρονομιά της διακυβέρνησης Μπους, το χάσμα μεταξύ των δύο πόλων του πολιτικού συστήματος, περνά πλέον από την πολιτική στην κοινωνία. Κι αυτό διότι σε επίπεδο πολιτειών, πολύ συχνά η απόφαση των ψηφοφόρων δεν είναι δημοψήφισμα για τον ίδιο τον Ομπάμα, αλλά κατευθύνεται από τοπικές ανησυχίες. Η κομματική ταυτότητα παραμένει σημαντική, αλλά δεν είναι όσο παντοδύναμη όσο την παρουσιάζουν τα μεγάλα ΜΜΕ των ΗΠΑ και ο ξένος τύπος. Ακόμα, η άνοδος του ακροδεξιού (οικονομικά) Tea Party, που πήρε το όνομά του από τους έποικους της Βοστόνης που έριξαν το τσάι του βασιλιά στην θάλασσα για να μην πληρώσουν φόρους, δείχνει πως η αμερικανική κοινωνία δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μια εποχή οικονομικής δυσχέρειας. (Το «tea» είναι επίσης τα αρχικά των λέξεων «taxed enough already»). Η μείωση των ελλειμμάτων της χώρας, θα πρέπει να επιτευχθεί, λένε, «με λιγότερη κυβέρνηση» και με παραχώρηση στους ιδιώτες μεγαλύτερου χώρου για μανούβρες.

Έτσι, ο διχασμός των ΗΠΑ αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο το οποίο ενδέχεται να χαρακτηρίσει την πορεία της κοινωνίας και της πολιτικής τα επόμενα χρόνια. Η μάχη μεταξύ των προοδευτικών και των συντηρητικών θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό την πορεία των επόμενων χρόνων. Πάντως, είναι πιθανόν να διαγραφούν και ριζικές αλλαγές στον χαρακτήρα της χώρας, αν κρίνει κανείς από την τελευταία περίοδο παρόμοιου διχασμού –την δεκαετία 1960- από την οποία προέκυψε η «νέα κοινωνία» του LBJ και μεγαλύτερη φυλετική ισότητα. Θα φανεί τώρα κατά πόσο μπορεί ο Ομπάμα να προχωρήσει με την «ρήξη με το κεκτημένο του κατεστημένου» που υποσχέθηκε. Και, παρά την αποδυνάμωσή του στα νομοθετικά σώματα, είναι σε θέση ακόμα να κάνει σημαντικές κινήσεις, με άλλα μέσα.  

Δεύτερο, οι ψηφοφόροι –στην προκειμένη, οι αμερικανοί- δεν εκτιμούν την επιτυχία του Ομπάμα όσον αφορά στο σύστημα υγείας της χώρας. Έχοντας θέσει τον πήχη τόσο ψηλά, ο αμερικανός πρόεδρος απέτυχε να επιτύχει το ανέφικτο. Ωστόσο, με τις κινήσεις του έκανε ένα ιστορικό βήμα που έσωσε πολλούς από τους λιγότερο εύπορους αμερικανούς από την οικονομική καταστροφή λόγω ασθενείας. Αλλά η επιτυχία αυτή έχει «χαθεί» στην συνείδηση του κόσμου, αφού οι ψηφοφόροι ανέμεναν το ακατόρθωτο. Η «ελπίδα», που υποσχέθηκε ο Ομπάμα, δεν ήταν δυνατό να μεταφραστεί σε κάτι το ακατόρθωτο, αλλά στον βαθμό που η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού, ο Ομπάμα μπορεί να κριθεί –στην εσωτερική διακυβέρνηση- ως εξαιρετικά επιτυχείς, ήδη.

Τρίτο , η πολιτική σκηνή προχωρεί σε μια περίοδο στασιμότητας. Ο δημόσιος διάλογος θα ανεβάσει τους τόνους και πιθανό να δοκιμάσει νέες πρωτοβουλίες, αλλά δεν θα αναμένει πως θα επιτύχει νέα νομοθετικά ανοίγματα στα δύσκολα προβλήματα της χώρας. Οι ρεπουμπλικάνοι, αισθανόμενοι την δύναμη που τους δίνουν τα αποτελέσματα, αλλά και την άνοδο της δεξιάς τους πτέρυγας μέσα από το Tea Party, δεν πρόκειται να δείξουν διάθεση για συναίνεση, διάλογο και συνεργασία. Ήδη, από πριν τις εκλογές έδειχναν στριφνοί και δύστροποι, αποφασισμένοι να διαφωνήσουν σε όλες τις σκέψεις και προτάσεις του Ομπάμα. Σήμερα, μάλλον θα κινηθούν σε μια ακόμα πιο σκληρή γραμμή.

Όπως έγινε και κατά την δεκαετία του 1960, αυτή η στασιμότητα μπορεί να μετατραπεί και σε ευκαιρία για τον πρόεδρο Ομπάμα.

Η αποτυχία του Ομπάμα δεν είναι κάτι το νέο. Και παλαιότερα, πολλοί αμερικανοί πρόεδροι –Αϊζενχάουερ, Ρήγκαν, Κλίντον- έζησαν μια παρόμοια απογοήτευση αλλά επανήλθαν και κέρδισαν δεύτερη θητεία στον Λευκό Οίκο. Το κεντρικό τους γνώρισμα, όμως, ήταν πως κράτησαν την πορεία τους αντί να «λάβουν το μήνυμα» και διατήρησαν τον πυρήνα της πολιτικής τους, εγκαταλείποντας μόνο τα δευτερεύουσας σημασίας ζητήματα. Σήμερα, ο Ομπάμα «κάνει reboot», όπως συζητούσαν τα αμερικανικά ΜΜΕ από τα χαράματα της ημέρας των εκλογών στην χώρα τους. Αλλά, μετά την επανεκκίνηση, δεν πρέπει να αλλάξει πορεία. Πρέπει να μείνει στην ίδια τροχιά, να αναζητήσει ρήξη με το κατεστημένο –όπως είχαν κάνει οι Αϊζενχάουερ και σε λιγότερο βαθμό ο Κλίντον- και να συνεχίσει το έργο που ξεκίνησε αν θα μπορέσει να το ολοκληρώσει σε μια δεύτερή θητεία.