Το νόμπελ σηματοδοτεί την νίκη των οικονομικών επί της πολιτικής.

Οι τρεις φετινοί νικητές του νόμπελ για την επιστήμη των οικονομικών εξετάζουν την σχέση μεταξύ πολιτικής και μακροοικονομίας. Μάλιστα, οι τρεις επικρατέστεροι υποψήφιοι, οι οποίοι τελικά δεν έλαβαν το βραβείο, επίσης δραστηριοποιήθηκαν έντονα στην μελέτη της σχέσης μεταξύ πολιτικής και πολιτικής οικονομίας. Ακόμα και οι περσινοί νικητές –και δη η κα. Όστρομ- ασχολήθηκαν με την λειτουργία των θεσμών και οργανισμών. Σιγά-σιγά, το νόμπελ, όπως και η ίδια η επιστήμη των οικονομικών, άρχισε να αναγνωρίζει και πάλι τα Οικονομικά ως «κοινωνική επιστήμη στην οποία βασικό εργαλείο είναι τα μαθηματικά και η οικονομετρική». Κάπου φαίνεται, δηλαδή, να τελειώνει η εποχή κατά την οποία τα Οικονομικά θεωρούνταν «μαθηματική επιστήμη με παράπλευρες, κοινωνικές προεκτάσεις.»

Σκεφτείτε πως οι πιο γνωστοί νικητές – με εξαίρεση τέρατα όπως τον Krugman – συχνά δεν κατείχαν καν τα Οικονομικά ως επιστήμη, όπως ο John Nash, του οποίου το «όμορφο μυαλό» έγινε και ταινία. Ένα τέτοιο σκίρτημα είδαμε με τους νικητές του 2001 και μετά με την επιλογή για το 2008 και το 2009. Φέτος, όμως, είναι η τρίτη συνεχόμενη χρονιά όπου διαφαίνεται αυτή η τάση.

Ο κ. Πισσαρίδης, είχε απασχολήσει την κυβέρνηση ως υποψήφιος για την θέση του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, ενώ με την Κεντρική είχε συνεργαστεί στενά για χρόνια. Η υποψηφιότητά του απορρίφθηκε διότι πολιτικοί ηγέτες πίστευαν πως, ενώ κατέχει όλα τα τεχνοκρατικά εχέγγυα, δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί εύκολα. Τελικά επιλέγηκε ο κ. Ορφανίδης ο οποίος τηρεί παρόμοια προσέγγιση με τον κ. Πισσαρίδη (τεχνοκρατική, ακαδημαϊκή και με ισχυρή προσωπική επιρροή σε κέντρα όπως το Λονδίνο, την Νέα Υόρκη, την Ουάσινγκτον και την Φρανκφούρτη) αν και ενδεχομένως να διαφωνούν σε ορισμένα σημεία όπως την επίδραση της νομισματικής πολιτικής στην αγορά εργασίας. Πάντως, και με δεδομένες τις τριβές Ορφανίδη-κυβέρνησης, το ξεκάθαρο είναι πως η αυστηρά τεχνοκρατική προσέγγιση, η οποία θεωρεί πως οι πολιτικές παρεμβάσεις είναι επιζήμιες για την οικονομία, φαίνεται πως φόβισε –και ακόμα φοβίζει- του πολιτικούς.

Πάντως, ο κ. Πισσαρίδης μέχρι πρόσφατα απέφευγε την κάθε τοποθέτηση συγκεκριμένα για την κυπριακή οικονομία και δη τα μέτρα που λαμβάνει η κυβέρνηση αν και οι μελέτες του «δείχνουν» πολλά μαθήματα και για την Κύπρο.

Ακόμα, ο Peter Diamond, ήταν πέρσι ένα από τα κεντρικά πρόσωπα που απασχόλησαν την αμερικανική πολική σκηνή, ως υποψήφιος της κυβέρνησης Ομπάμα για μια θέση στο διοικητικό συμβούλιο του fed. Ο Diamond θεωρείται «μέντορας» του επικεφαλής του fed, κ. Bernanke, αλλά η υποψηφιότητά του «κόπηκε» από τους Ρεπουμπλικάνους και τελικά δεν μπόρεσε να γίνει μέλος του ΔΣ του fed. Κυρίαρχο ρόλο στο «κόψιμο» του Diamond, διαδραμάτισε ο Richard Shelby, «βαρέων βαρών» γερουσιαστής της Αλαμπάμα και «πολύ» ρεπουμπλικάνος. Μάλιστα, ο κ. Shelby επέμενε πως, ενώ ο κ. Diamond είναι ειδικός σε μια σειρά από θέματα, είναι μάλλον ακατάλληλος για μια θέση που ασκεί έλεγχο επί της νομισματικής πολιτικής.

 Πάντως, τόσο στην περίπτωση του κ. Πισσαρίδη, όσο και στην περίπτωση του κ. Diamond, το συμπέρασμα είναι διττό: Πρώτον πως πλήρωσαν για την τεχνοκρατική προσέγγιση που αδιαφορεί για πολιτικές ανησυχίες, «χάνοντας» τον διορισμό, όχι όμως το νόμπελ. Δεύτερο, όμως, οι πολιτικοί μπορεί να τους απέρριψαν αλλά δεν κατάφεραν τελικά, να αποφύγουν εξίσου καταρτισμένους τεχνοκράτες που είναι ανεπίδεκτοι πολιτικών παρεμβάσεων. Τελικά, το νόμπελ δείχνει πως η επιστήμη των οικονομικών άρχισε, όλο και περισσότερο, να γίνεται δεκτή ως μια επιστήμη που ασχολείται με τις κοινωνικές δομές και θεσμούς που επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Σε αντίθεση με την αμιγώς μαθηματικίστικη λογική του homo economicus, σήμερα η διεθνής οικονομική συγκυρία φέρνει στο προσκήνιο τον ρόλο των Οικονομικών ως Κοινωνική Επιστήμη. Ακόμα, η σχέση οικονομικών-πολιτικής αναδεικνύεται ως βασικός παράγοντας στην οικονομία. Παλαιότερα, η κυριαρχία της οικονομικής σχολής σκέψης της Βιέννης, καθώς και η «ανακάλυψη» από τις μάζες της Θεωρίας των Παιγνίων είχε στρέψει την επιστήμη προς την αναζήτηση «κομψών μοντέλων» και μαθηματικών λύσεων. Εδώ και μερικά χρόνια, όμως (και με μεγάλη βοήθεια από τον επίσης Νομπελίστα Paul Krugman που επιμένει επί τούτου) τα Οικονομικά γίνονται αντιληπτά ως Κοινωνική Επιστήμη, «αδερφή» των νομικών, των πολιτικών επιστημών και της ιστορίας, αντί για σιαμαία αδερφή των μαθηματικών και της στατιστικής.

Η εργασία των φετινών νικητών αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι βασικές κομψές θεωρίες της προσφοράς και της ζήτησης, λειτουργούν στην πραγματικότητα. Σε αντίθεση με τα μοντέλα που μαθαίνουν οι πρωτοετείς, οι τρεις φετινοί νομπελίστες δέχονται πως οι άνθρωποι λειτουργούν μέσα στα πλαίσια του πραγματικού κόσμου, όπου διαθεσιμότητα πληροφοριών αποτελεί το μοναδικό πετυχημένο λιπαντικό της αγοράς. Μια από τις έμμεσες αλλά σαφείς προεκτάσεις της εργασίας τους, είναι πως η διαφάνεια –η πλήρης και ταχεία παροχή όλων των σχετικών πληροφοριών- αποτελεί βασική προϋπόθεση για την λειτουργία της οικονομίας. Αυτό είναι ένα μήνυμα που η Σουηδική Ακαδημία έστειλε σαφώς στους απανταχού πολιτικούς.

Επί μέρους, οι μελέτες τους έφτασαν στο συμπέρασμα ότι βασικός ρόλος του κράτους είναι να διευκολύνει την οικονομία, με την αφαίρεση των στρεβλώσεων, την μείωση των φόρων στους χαμηλά αμειβόμενους, την ενίσχυση των μέσων παροχής πληροφοριών και την ενίσχυση της διαφάνειας.

 Η δουλειά των Diamond, Mortensen και Πισσαρίδη έχει μεγάλες προεκτάσεις σε πολλές αγορές πέρα από την αγορά εργασίας που αποτέλεσε το επίκεντρο των μελετών τους. Ακόμα, ισχυρή μπορεί να είναι τα επόμενα χρόνια και η επιρροή τους στην λογική των πολιτικών, οι οποίοι ίσως να μάθουν επιτέλους πως οι δικές τους, ψηφοκεντρικές ανησυχίες τελικά αποτελούν βαρίδι για την πρόοδο: Ο κ. Πισσαρίδης σχολίασε για παράδειγμα, πως η στρατηγική της Λισαβόνας απέτυχε, ουσιαστικά διότι δεν την κυνήγησαν οι πολιτικοί, ενώ οι πολιτικές επιλογές που ήταν απαραίτητες, ήταν σχετικά εύκολες, σε τεχνοκρατικό και πρακτικό επίπεδο.