Οφείλω να τονίσω πως δεν γνωρίζω τον Κίκη Καζαμία προσωπικά, με εξαίρεση μια τυχαία και σύντομη συνομιλία σε κάποιο αεροδρόμιο της Ευρώπης. Επιπλέον, δεν έχω καμία άποψη για τον κ. Καζαμία, ούτε ως μέλος του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, ούτε ως πολιτικό, αφού δεν γνωρίζω τη δράση του στο πρώτο σώμα και ζούσα εκτός Κύπρου όταν ήταν υπουργός. Το παρόν άρθρο έχει ως έναυσμα τα σχόλια της στήλης «Δήκτης» στη σημερινή έκδοση της «Οικονομικής Καθημερινής».

Σήμερα η Αριστερά αποτελεί τροχοπέδη σε μια σοβαρή και ουσιαστική συζήτηση για την πορεία της οικονομίας. Παραμένει εγκλωβισμένη σε ένα λεξιλόγιο που εστιάζεται σε κεκτημένα από τη μια και αρχές από την άλλη. Το αποτέλεσμα είναι πως ο λόγος της Αριστεράς έχει γίνει, πλέον, όμηρος τοποθετήσεων που βασίζονται στην ιδεολογία. Η Δεξιά, φυσικά, έχει τη δική της – μεγάλη – ευθύνη, αφού επιμένει να στηρίζεται εντελώς σε μια σειρά από οικονομικές θεωρίες, οι οποίες, υπό την πρόφαση του επιστημονικού τους χαρακτήρα, παρατίθενται ως αντικειμενικές.

Φυσικά, δεν είναι κακό το να έχει κανείς τη δική του ιδεολογία ή κοσμοθεωρία. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν όλες οι θέσεις πρέπει αναγκαστικά να τοποθετούνται μέσα στα πλαίσια αυτών των αρχών. Με αυτή την έννοια, η μεγάλη αμαρτία της Αριστεράς είναι η ίδια με την αμαρτία της Δεξιάς: Οι μεν βασίζονται σε μια ιδεολογία και οι δε σε μια σειρά από μοντέλα. Το κοινό που έχουν οι ιδεολογίες και τα μοντέλα, είναι πως αναλύουν τον κόσμο με βάση κάποιες βασικές παραδοχές, μια στυλιστική απλοποίηση της πραγματικότητας με στόχο να δημιουργηθεί μια απλοποιημένη εικόνα που να μπορεί να αναλυθεί. Στην περίπτωση της Δεξιάς, αυτή η απλοποιημένη εικόνα έχει αποθεωθεί μέσα από την αρχή του «ceteris paribus», ότι δηλαδή το μοντέλο βρίσκει τη σχέση μεταξύ δύο παραγόντων νοουμένου ότι όλες οι άλλες παράμετροι παραμένουν σταθερές. Οι άλλες παράμετροι, ωστόσο, σχεδόν ποτέ δεν είναι οι ίδιες, με εξαίρεση τις εξετάσεις των οικονομικών. Και γι’ αυτό συχνά οι συνταγές της δεν φέρνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Στην περίπτωση της Αριστεράς, από την άλλη, η ιδεοληψία παίρνει μια άλλη μορφή, η οποία βασίζεται στη βικτωριανή οικονομία, της οποίας ελάχιστα χαρακτηριστικά βρίσκει κανείς στη σημερινή πραγματικότητα. Έτσι, οι συνταγές της σήμερα συχνά καταντούν να στηρίζουν κατηγορίες πολιτών που είναι προνομιούχοι, εις βάρος των όχι και τόσο βολεμένων.

Η επιμονή αυτή, και από τις δύο πλευρές, δημιουργεί πολλά προβλήματα. Παρατηρεί κανείς μια σειρά από σταθερές τοποθετήσεις που έχουν μετατραπεί σε κατά συνθήκη ψεύδη, τα οποία επαναλαμβάνονται συνέχεια. Η Αριστερά και η Κεντροαριστερά, για παράδειγμα, επιμένουν να αναφέρονται στον «καπιταλισμό-καζίνο», έναν όρο που δανείζονται από τον «αρχικαπιταλίστα» Κέυνς, ο οποίος πρώτος μετά τον Άνταμ Σμιθ συζήτησε τον ρόλο των «Ηθικών Συναισθημάτων» στην ορθή λειτουργία της αγοράς. Η δε Δεξιά καταριέται όλα τα επιδόματα, ενώ απαιτεί κάποια από αυτά να αυξηθούν.

Ακόμα πιο ανησυχητική είναι και η προσπάθεια ηθικής επιβολής που προκύπτει. Σε αυτή την προσπάθεια, για παράδειγμα, αντί η Αριστερά να επιδιώξει το σπάσιμο των καρτέλ, επέλεξε να εφαρμόσει τη λύση του πλαφόν στις τιμές. Μια λύση, δηλαδή, που βολεύει τα καρτέλ και όχι τους καταναλωτές. Η επιμονή σε συνταγές που είναι αντίθετες με τους ιδεολογικούς της στόχους είναι δυστυχώς συχνή το τελευταίο διάστημα.

Ωστόσο, πρέπει να σημειώνεται πως υπάρχουν άνθρωποι με διαφορετική νοοτροπία. Ακόμα και εντός της κυβέρνησης, βρίσκουμε παραδείγματα όπου η οικονομική θεωρία («της Δεξιάς») χρησιμοποιείται για το καλό του τόπου, χωρίς να είναι «νεοφιλελεύθερη». Τόσο κάποια από τα μέτρα του Υπουργείου Εσωτερικών για την πολεοδομία, όσο και του Υπουργείου Εργασίας, έχουν λάβει υπόψη τους την πραγματικότητα και ξέφυγαν από την ιδεοληψία. Στη δε Δεξιά, η οποία, άσχετα με τη στάση της, θα κατηγορείται πάντα πως μισεί τους εργαζόμενους, έχουμε δει πρόσφατα κάποιες περιπτώσεις πολιτικών που προτίμησαν τα συμφέροντα των φτωχότερων παρά τον επιχειρηματικό κόσμο.

Γι’ αυτό και θεωρώ το παράδειγμα του κ. Καζαμία εξαιρετικά σημαντικό. Όσο μπορεί να κριθεί κανείς από μία και μόνο παρουσία του σε μεσημβρινή εκπομπή, ο συγκεκριμένος έδειξε πως, ενώ έχει σαφείς ιδεολογικές καταβολές και ευαισθησίες, δεν έχει κολλήματα. Ακόμα, έδειξε πώς μπορεί η Αριστερά να γίνει επιτέλους προοδευτική δύναμη, χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να αμφισβητήσει ηθικά τους άλλους. Ακόμα, ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι οι θέσεις του – ιδίως για την τόνωση της εγχώριας ζήτησης και για τον τρόπο με τον οποίο αυτή σχετίζεται με την ανάπτυξη – έμειναν μακριά από ξύλινες διακηρύξεις περί βικτωριανής ταξικής πάλης.

Ο κ. Καζαμίας δεν είναι ο μόνος από τον χώρο του ΑΚΕΛ που μπορεί να τοποθετηθεί επί των οικονομικών θεμάτων με απλότητα, χωρίς να καταφεύγει σε λαϊκισμούς και χωρίς να εξαγγέλλει πως όσοι διαφωνούν είναι ηθικά στρεβλοί. Υπάρχουν και άλλοι – νεαροί κυρίως – που δείχνουν αυτή τη διάθεση. Με αυτή τη διαπίστωση, καταλήγει κανείς στο ότι υπάρχει ελπίδα, αν προωθηθούν αυτοί οι νέοι και εάν πιεστούν εκείνοι οι – λίγοι – παλαιότεροι που μας βαρέθηκαν, να μείνουν στην αρένα ακόμα λίγο.