Η έρευνα Τραπεζικών Χορηγήσεων που εξέδωσε πριν μερικές μέρες η Κεντρική Τράπεζα, δείχνει πως τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (ΧΠΙ) υιοθετούν όλο και πιο αυστηρά κριτήρια στην χορήγηση δανείων και άλλων πιστώσεων. Πέρα από τα πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα σχετικά με τις επιχειρήσεις, ίσως ακόμα πιο σημαντικά είναι και τα ευρήματα σχετικά με τα νοικοκυριά.

Εδώ και 48 περίπου μήνες, οι καταναλωτές έχουν αναπτύξει μια αχόρταγη όρεξη για συνεχή δανεισμό. Η κατανάλωση πήρε μανιώδεις ρυθμούς και το λιανικό εμπόριο μπήκε σε μια φάση ευφορίας που θυμίζει, το ΧΑΚ του 2000-2001 και πιο πρόσφατα τις κατασκευές. Το εμπορικό έλλειμμα της Κύπρου προσέγγισε πριν την κρίση το 20% του ΑΕΠ, ενώ τα χρέη των νοικοκυριών ανέρχονται σε 133% του ΑΕΠ. Τα στοιχεία είναι ιλιγγιώδη.

Ταυτόχρονα, πολλά στοιχεία δείχνουν πως τα νοικοκυριά άρχισαν να στρέφονται, από την κατανάλωση διαρκών αγαθών τα οποία βελτιώνουν την ποιότητα ζωής (αυτοκίνητα, πλυντήρια, έπιπλα κτλ) σε αμιγώς καταναλωτικά αγαθά, όπως αγαθά Βέμπλεν που ως στόχο έχουν την επίδειξη κατανάλωσης (conspicuous consumption): χρυσαφικά, ακριβά τηλέφωνα, ακριβά ρούχα επώνυμης ετικέτας, ταξίδια στην Αθήνα ή το Λονδίνο για ψώνια κοκ.

Η κατανάλωση αυτή οφείλεται, πέρα από τις κοινωνικά της αίτια, και από την διάρθρωση του τραπεζικού συστήματος. Με το άνοιγμα της αγοράς, ΧΠΙ (συμπεριλαμβανομένων και των Συνεργατικών) άρχισαν ένα άγριο πόλεμο μεταξύ τους για να κατακτήσουν –και να κρατήσουν- όσο το δυνατό πιο μεγάλο μερίδιο αγοράς. Έτσι, παραχώρησαν ειδικές διευκολύνσεις σε καταναλωτές, χωρίς ιδιαίτερη προσοχή. Τα «εορτοδάνεια», τα δάνεια διακοπών, οι υποσχέσεις κληρώσεων για όσους δαπανούν με τις πιστωτικές τους κάρτες (λες και είναι λαχνοί) και άλλα «ειδικά» προϊόντα, έφεραν στο τραπεζικό σύστημα την λογική της υπεραγοράς.

Έτσι, δημιουργήθηκε μια σοβαρή ανισορροπία στην οικονομία, με μεγάλες οικονομικές προεκτάσεις. Παρά την υψηλή κατανάλωση και τις συνεχείς δαπάνες, η Κύπρος δεν κατέστη πιο εύρωστη οικονομία και οι πολίτες δεν έγιναν πιο πλούσιοι. Απλούστατα, πέσαμε στην Θατσερική-Ρηγκανική παγίδα της πίστωσης, αναβάλλοντας πληρωμές και καταναλώνοντας μεγάλα ποσά, είτε σε εισαγόμενα είδη, είτε κατευθείαν στο εξωτερικό.

Ταυτόχρονα, αναγκαστικά μειώθηκαν τα δάνεια προς μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες δεν έχουν πρόσβαση σε άλλα μέσα χρηματοδότησης και οι οποίες βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο, ιδίως για τα πιο χαμηλά εισοδηματικά στρώματα της κοινωνίας.

Σήμερα, η έρευνα της Κεντρικής βρίσκει πως οι τράπεζες υιοθετούν πιο αυστηρά κριτήρια στην παραχώρηση καταναλωτικών δανείων. Με βάση τα πιο πάνω, το εύρημα αυτό μπορεί να θεωρηθεί θετικό .

Παρόλο ότι γίνεται αρκετός λόγος στα μέσα μαζικής επικοινωνίας για τα αυξανόμενα επιτόκια, η αύξηση των επιτοκίων μπορεί να θεωρηθεί και ως θετικό στοιχείο για τα καταναλωτικά δάνεια: «Τιμωρεί» τις δαπάνες εκείνες που δεν δημιουργούν πλούτο και προστιθέμενη αξία και συμπιέζει την ζήτηση «δανείων της καλοπέρασης». Έτσι, απελευθερώνονται κεφάλαια για πιο ουσιαστικές δαπάνες οι οποίες θα έχουν ευεργετικές προεκτάσεις για ολόκληρη την κοινωνία. Φυσικά, υπάρχει και η προέκταση –που είναι ξεκάθαρη από τα στοιχεία της Κεντρικής- ότι οι τράπεζες «κοστολογούν» τον αυξημένο κίνδυνο επισφάλειας και γι αυτό αυξάνονται τα επιτόκια, αλλά και πάλι το αποτέλεσμα είναι πως «ηρεμεί» η αγορά.

Πιο απλά, τα αυστηρότερα κριτήρια στην παραχώρηση καταναλωτικών δανείων μεταφράζονται σε μείωση των παραχωρήσεων και κατευνασμό της μανίας. Αυτή η στήλη έγραψε πολλές φορές πως χρειάζεται άμεση εξέταση μέτρων για «πάγωμα» της αγοράς των καταναλωτικών δανείων. Τράπεζες και καταναλωτές κλειδώνονται στην τάση να προωθούν άμεσες αγορές εις βάρος της μελλοντικής παραγωγής, με μεγάλες προεκτάσεις για την κοινωνία. Με τα τελευταία στοιχεία, ωστόσο, υπάρχει η ελπίδα πως η αγορά έχει ήδη αρχίσει να παγώνει από μόνη της, με προφανή οικονομοτεχνική εξήγηση ότι τράπεζες και καταναλωτές έχουν αντιληφθεί την ανισορροπία και τους κίνδυνους που ελλοχεύει. Έτσι, η αυστηρότερη εξέταση των δανείων και η αύξηση των επιτοκίων, παρά την αρνητική κάλυψη που λαμβάνει στα ΜΜΕ, μάλλον θα πρέπει να γίνει δεκτή με ανακούφιση.