H ιστορία στέλνει ισχυρό μήνυμα στην Ε.Φ.

Στις 28 Ιουνίου 1914, ο Γκαβρίλο Πρινσίπ δολοφόνησε τον αρχιδούκα Φερδινάνδο, κληρονόμο του θρόνου της Αυστροουγγαρίας και ξεκίνησε μια σειρά γεγονότων που κατέληξαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι λόγοι που οδήγησαν, φυσικά, στον πόλεμο είναι εξαιρετικά πολύπλοκοι, αλλά υπάρχει ένας παράγοντας που συχνά παραγνωρίζεται. Σε λιγότερο από έναν μήνα μετά τη δολοφονία και ενώ είχε πλέον διαφανεί πως οι Αυστριακοί είχαν κάθε πρόθεση να επιτεθούν στη Σερβία, η Ρωσία έκανε τη δική της κίνηση.

Αισθανόμενη πως δεν μπορεί να μείνει στο περιθώριο, όπως έπραξε το 1908, αλλά και φοβούμενη τις εξελίξεις σχετικά με τη γειτνιάζουσα οθωμανική αυτοκρατορία, αποφάσισε την 25η Ιουλίου να κινητοποιήσει τον στρατό της. Οι διαβουλεύσεις μεταξύ των δυνάμεων άρχισαν αμέσως, αλλά  βρήκαν μπροστά τους ένα πρακτικό πρόβλημα: Η απηρχαιωμένη πολιτική και στρατιωτική μηχανή της Ρωσίας δεν μπορούσε να ακυρώσει την κινητοποίηση των εφέδρων της λόγω των φτωχών συγκοινωνιών και επικοινωνιών της, αλλά και εξαιτίας της ανίκανης γραφειοκρατίας της. Έτσι, η κλήση των στρατιωτών θα έπρεπε να υλοποιηθεί πλήρως, οι μονάδες να επανδρωθούν και η κινητοποίηση να ολοκληρωθεί.

Είτε το ήθελε είτε όχι, η Ρωσία αναγκάστηκε να ετοιμαστεί πλήρως για πόλεμο και δεν μπορούσε να αντιστρέψει αυτή την απόφαση. Γνωρίζοντας πως η κινητοποίηση των Ρώσων δεν μπορούσε να ακυρωθεί, την 1η Αυγούστου οι Γερμανοί έθεσαν σε εφαρμογή το σχέδιο του φον Σλίφεν, με το οποίο ήθελαν να αποφύγουν το «cauchemar de la coalition» του Βίσμαρκ: Τον πόλεμο σε δύο μέτωπα, με Γαλλία και Ρωσία ταυτόχρονα. Επιτέθηκαν προς δυσμάς και η μοίρα της Ευρώπης είχε σφραγιστεί. Πέρα από όλα τα άλλα αίτια του Α΄ Παγκοσμίου, δεν μπορεί να παραγνωριστεί το γεγονός ότι οι οπισθοδρομικές δομές της Ρωσίας εγκλώβισαν τη χώρα σε μια αναπόφευκτη πορεία. Και αφού οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις δεν έγιναν από τον τσάρο, θα γίνονταν από τον Λένιν.

 Οι θεσμοί και οι άλλοι μηχανισμοί των κρατών αποτελούν το μεγαλύτερό τους όπλο. Με αυτούς εξασφαλίζεται η ελευθερία κινήσεων της πολιτικής ηγεσίας, η αποτελεσματική υλοποίηση των πολιτικών στόχων και αποφάσεων, αλλά και η καλύτερη προστασία και εξυπηρέτηση των πολιτών. Οι Ρώσοι είχαν λάβει προειδοποιητικά μηνύματα μερικά χρόνια νωρίτερα, στο Πορτ Άρθουρ και στην Τσουσίμα, όπου η κατατρόπωσή τους από την αναδομημένη Ιαπωνία ήταν ολοκληρωτική, όσο ήταν και αναπάντεχη. Ο τσάρος φαίνεται πως ήταν ο μόνος που δεν έλαβε το μήνυμα πως η Ρωσία χρειαζόταν να αναδιαρθρώσει τον στρατό και τους άλλους θεσμούς της.

Τελικά πλήρωσε την εθελοτυφλία του, παρασύροντας μαζί του στον θάνατο 3,5 εκατ. Ρώσους. Σήμερα η Κύπρος βρίσκεται μπροστά σε παρόμοια κατάσταση. Ενώ η ένταξη στην Ε.Ε. και η υιοθέτηση του κεκτημένου μάς υποχρέωσε να δημιουργήσουμε νέους θεσμούς και να υιοθετήσουμε πιο σύγχρονα συστήματα και κανονισμούς, το ίδιο δεν συμβαίνει σε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό.

Οι πρόσφατες εμπειρίες με την Εθνική Φρουρά καταδεικνύουν πως το πρόβλημα στην άμυνα είναι γενικό, καθολικό και σχεδόν μόνιμο. Από την ημέρα που σκοτώθηκε τόσο άδικα ο Ιάκωβος Χατζησπύρου, άρχισαν να τίθενται σημαντικά ερωτηματικά για το στράτευμα. Τα βασικά υλικά και ο εξοπλισμός είναι ικανοποιητικά; Η συντήρηση γίνεται όπως πρέπει; Εξακολουθούν να είναι γενικευμένες οι παρατυπίες, π.χ. η χρησιμοποίηση οχημάτων μάχης για τη μεταφορά προσωπικού; Στη συνέχεια και ενώ όλοι γνώριζαν την αλήθεια για αυτά τα ερωτήματα, μας προέκυψε το φιάσκο με τη φυγοστρατία: Μετατράπηκε σε αστείο άλλοθι για την εγκατάλειψη των δεσμεύσεων της κυβέρνησης για αναδιάρθρωση του στρατού. Και ενώ άρχισαν να γίνονται οι πρώτες δειλές κινήσεις για να αντιμετωπιστεί – τουλάχιστον για το θεαθήναι – μας προέκυψε η παλαιά τέχνη του ρουσφετιού. Πιο πρόσφατα, αξιωματικοί και πολιτικοί προϊστάμενοι αποδείχθηκαν ανίκανοι να σταματήσουν ενδημικά προβλήματα όπως η κλοπή στρατιωτικού υλικού.

Το πιο αξιολύπητο της υπόθεσης είναι πως το σχόλιο που δίνει ο αρμόδιος υπουργός, ορθά, είναι πως οι κλοπές και η συνεργασία αξιωματικών με τον υπόκοσμο είναι πρόβλημα διαχρονικό. Αυτό, ωστόσο, δεν ελαφρύνει τις δικές του σοβαρότατες ευθύνες, αφού τίποτα ουσιαστικό δεν έπραξε. Πάνω απ’ όλα, όμως, οι παλαιότεροι στρατιώτες μπορούν να αναγνωρίσουν τα σημάδια «κόπωσης» της Ε.Φ. Πριν από δέκα χρόνια, ούτε για αστείο δεν θα έβγαιναν από τις μονάδες οχήματα ακάθαρτα, με στραβές πινακίδες, χωρίς σωστή σήμανση, με σχισμένα ή μισόκλειστα πήγματα. Σήμερα μάλλον αποτελούν τον κανόνα. Η Ε.Φ. δεν είναι απλά ένα σοβαρότατο εθνικό πρόβλημα με μεγάλες προεκτάσεις – για την άμυνά μας, τη διπλωματία μας, τη συνεργασία σε διεθνείς δράσεις, τις σχέσεις με την Ε.Ε. κ.ο.κ. Είναι ταυτόχρονα ένα καλό παράδειγμα για τη γενικότερη κόπωση αρκετών από τους μηχανισμούς του κράτους, οι οποίοι δεν εκσυγχρονίστηκαν και παρέμειναν εγκλωβισμένοι σε κατεστημένα και πολιτικά «κεκτημένα». Παρόμοια σχόλια μπορούν να ειπωθούν για μια σειρά από άλλους θεσμούς: Το εκπαιδευτικό σύστημα, τα υπερφορτωμένα δικαστήρια, το κτηματολόγιο, την αστυνομία, τις επαρχιακές διοικήσεις, το τμήμα αλλοδαπών κ.ο.κ.

Αν και το διακύβευμα στη Ρωσία του 1914 ήταν πιο μεγάλο και πιο άμεσο από αυτό της Κύπρου σήμερα, τα μαθήματα και οι προειδοποιήσεις είναι οι ίδιες: Όταν οι κρατικοί μηχανισμοί καταρρέουν, οι πολιτικές του κράτους καθίστανται όμηροι της ανικανότητας των θεσμών. Πριν να βρουν νέες δικαιολογίες, ας το κοιτάξουν οι υπεύθυνοι.