Μετά τις δολοφονίες αμάχων στον στολίσκο που κατευθυνόταν προς τη Γάζα, οι εξελίξεις τρέχουν με ραγδαίους ρυθμούς και άπαντες σχολιάζουν πως οι σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ έχουν φτάσει στο απροχώρητο. Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε υπόψη πως τα γεγονότα αυτά ήταν απλώς μια ακόμα κίνηση στη γεωστρατηγική σκακιέρα και – από μόνα τους – δεν σημαίνουν και πολλά.

Η επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα είχε ξεκαθαρίσει τις προθέσεις της Τουρκίας: Οι διαφορές μας υφίστανται, αλλά στρεφόμαστε προς τη λεγόμενη «χαμηλή πολιτική», με στόχο την απάμβλυνση των εντάσεων. Σε ό,τι αφορά τις διαφορές εθνικών συμφερόντων – Αιγαίο, Κύπρος, μειονότητες – η Τουρκία θα κάνει κινήσεις που να δείχνουν «καλή θέληση», αλλά το ΑΚP δεν θα τα βάλει (άλλο) με τους στρατιωτικούς.

Με ασπίδα τον επιχειρηματικό κόσμο και εκμεταλλευόμενος την οικονομική περίσταση στην Ελλάδα, ο κ. Ερντογάν έκλεισε ουσιαστικά το δυτικό του μέτωπο και σιγούρεψε πως δεν θα του αποσπάσει την προσοχή από το πιο χοντρό παιγνίδι που παίζεται στα ανατολικά του. Ο ρόλος της Τουρκίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή – και δη στο Ιράν και στο Ιράκ – μπορεί να αναβαθμιστεί και η χώρα να καταστεί όχι μόνο η κατεξοχήν «δυτική» παρουσία στην περιοχή, αλλά και μια περιφερειακή υπερδύναμη που θα ελέγχει πλήρως τους ισχυρούς αλλά τραυματισμένους γείτονές της.

Η Τουρκία άρχισε να ακολουθεί αυτή την πολιτική πολύ πριν εμφανιστεί ο κ. Νταβούτογλου, που θεωρείται ο σημερινός εκφραστής της. Τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 2001 στις ΗΠΑ αποτέλεσαν καταλύτη και ενισχυτή των τάσεων αναβάθμισης της Τουρκίας, αφού την ανέδειξαν ως ακόμα σημαντικότερο παίκτη – και δυνητικό σταθεροποιητή – της περιοχής. Κι αυτό, σε μια περίοδο που η κυβέρνηση Μπους έστρεφε με πάθος το βλέμμα της στην «ευρύτερη Μέση Ανατολή».

Μάλιστα, στη δεκαετία που ακολούθησε τις επιθέσεις της Αλ Κάιντα στις ΗΠΑ, δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί αναλυτές του δυτικού κόσμου που έχουν παρουσιάσει την Τουρκία ως μοντέλο εκδημοκρατισμού της Μέσης Ανατολής. Σε μια μεγαλειώδη επίδειξη μυωπίας και ανιστόρητης ανάλυσης, πολλοί διπλωμάτες επιχείρησαν ακόμα και να παρουσιάσουν στους Άραβες την Τουρκία ως επιθυμητό μοντέλο για τις δικές τους χώρες. Η Τουρκία δέχτηκε τον ρόλο αυτό, αντιλαμβανόμενη πρώτον πως έτσι ο δικός της ρόλος αναβαθμίζεται σε τεράστιο βαθμό και δεύτερον πως τα κέρδη που έχει να αποκομίσει (οικονομικά, πολιτικά και γεωστρατηγικά) είναι τεράστια.

Την εποχή που ο κ. Ερντογάν ακολουθούσε πολιτική ένταξης στην Ε.Ε., έθετε τους κεμαλιστές μπροστά σε ένα άλυτο δίλημμα: Το μεγαλύτερο όραμα του Κεμάλ (μια «ευρωπαϊκή» Τουρκία) μπορούσε να υλοποιηθεί μόνο με έναν ηγέτη του οποίου η θρησκευτικότητα αποτελεί προσβολή για τον κεμαλισμό. Σήμερα, και ενώ ο κ. Ερντογάν έχει αποδυναμωθεί, διότι φάνηκε πως ούτε κι αυτός θα μπορέσει να εντάξει τη χώρα στην Ε.Ε., ο Τούρκος πρωθυπουργός έχει μια νέα επιλογή για να ικανοποιήσει το κεμαλιστικό ρεύμα στη χώρα του: Αφού η στροφή προς δυσμάς απέτυχε, ίσως να πετύχει μια στροφή προς ανατολάς, με την ιδέα μιας «Μεγάλης Τουρκίας» να λαμβάνει νέο ύφος. Τα σοβαρότατα προβλήματα της κυβέρνησης με το στρατιωτικό κατεστημένο (βλέπε Εργκενεκόν) απλώς υπογραμμίζουν πόση ανάγκη έχει ο κ. Ερντογάν να ικανοποιήσει το εθνικό αντι-ισλαμικό κατεστημένο του βαθέος κράτους.

Αυτό ακριβώς είναι το πλαίσιο στο οποίο θα πρέπει να μελετηθούν οι εξελίξεις, άσχετα με τις απάνθρωπες δολοφονίες στις οποίες όλοι στρεφόμαστε. Μετά την πυρηνική συμφωνία με την Τεχεράνη, η Τουρκία πόνταρε στον εθισμό που έχουν στη βία οι Ισραηλινοί και η μοίρα των σκαφών προς τη Γάζα ήταν γνωστή εκ των προτέρων. Με αυτή την κίνηση, έδωσε το μήνυμα στη Μέση Ανατολή πως η Τουρκία είναι – και θα είναι – ο φυσικός προστάτης των λαών που τη μίσησαν στα τέλη της οθωμανικής εποχής.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η αντίδραση της Κύπρου πρέπει να είναι προσεκτική. Η κρίση στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας δεν έχει απολύτως καμία σχέση με το γεγονός ότι το κράτος του Ισραήλ αισθάνεται μια ακαταμάχητη έλξη προς τη βία. Αυτό ήταν το πρόσχημα, το οποίο με εξυπνάδα εκμεταλλεύτηκε ο κ. Ερντογάν. Η ευρύτερη εικόνα της κρίσης έχει να κάνει με τον ρόλο της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή και, ως εκ τούτου, έχει άμεση σχέση και με την πορεία της προς την Ε.Ε. Μια τέτοια πορεία θα έχει πολλαπλά οφέλη και για την Κύπρο, αλλά αυτό δεν είναι της ώρας. Το πιο σημαντικό είναι κατά πόσον μπορούμε να δούμε την ευρύτερη εικόνα της κατάστασης, κατά πόσον θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τη στάση μας προς το πάγωμα κεφαλαίων της Τουρκίας και αν είμαστε σε θέση να ακολουθήσουμε τις εξελίξεις χωρίς να χαθούμε στις λεπτομέρειες.