Το μεγαλύτερο πρόβλημα της οικονομίας και των επιχειρηματιών ήταν πάντοτε το ρίσκο. Από τις πρώτες ημέρες του καπιταλισμού, οι παίκτες της αγοράς έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποφύγουν το ρίσκο ή, τουλάχιστον, για να το μετακυλίσουν σε άλλους επενδυτές ή φορείς.

Κάτι τέτοιο βιώνει και η Ελλάδα σήμερα. Με τη διάθεση των Credit Default Swaps (CDS) στην αγορά από τους μεγάλους οίκους, οι επενδυτές που αγοράζουν χρέος του ελληνικού Δημοσίου έχουν την ευκαιρία να «ασφαλίσουν» αυτή την επένδυση και να αποφύγουν τα ρίσκα που σχετίζονται με τα ελληνικά ομόλογα. Ουσιαστικά, οι επενδυτές ασφαλίζουν τις επενδύσεις τους στο ελληνικό Δημόσιο σαν να ήταν αυτοκίνητα ή εξοχικά. Η ασφάλιση αυτή, όμως, δεν εξασφαλίζει απλά τους επενδυτές, αλλά δημιουργεί και σημαντικές στρεβλώσεις στη λειτουργία της αγοράς.

Ουσιαστικά, οι επενδυτές δεν έχουν λόγο να λαμβάνουν αποφάσεις με προσοχή. Μπορούν να επενδύσουν σε χρέος ή μετοχές οποιουδήποτε κράτους ή επιχείρησης, χωρίς να ανησυχήσουν αν θα χάσουν τα λεφτά τους. Μάλιστα, πολλές φορές οι «ασφαλιζόμενοι» στα CDS δεν κατέχουν καν χρέος ή μετοχές. Αυτά τα λεγόμενα «γυμνά» CDS στρεβλώνουν τη λειτουργία της αγοράς.

Οι χρηματιστές και οι διευθυντές επιχειρήσεων δικαιολογούν τέτοιες πράξεις ως αναπόσπαστο μέρος του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η αγορά, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερα κέρδη: Αν αφαιρέσεις αυτό το γρανάζι, λένε, τότε όλος ο μηχανισμός μπορεί να καταρρεύσει. Ωστόσο, ο παράπλευρος αντίκτυπος αυτής της λειτουργίας είναι πως δεν υπάρχει πραγματικός «δεσμός» μεταξύ του επενδυτή και του αντικειμένου της επένδυσής του. Αν οι αγορές επιτίθενται στην Ελλάδα, αυτό οφείλεται, φυσικά, στην πειστική εντύπωση ότι το ελληνικό κράτος δεν θα λάβει όλα τα απαιτούμενα μέτρα εξυγίανσης (κάτι που αλλάζει χάρη στην εμπλοκή του ΔΝΤ). Ωστόσο, βασίζεται επίσης και στο γεγονός ότι, εάν το ελληνικό Δημόσιο αποτύχει, ελάχιστοι από εκείνους που κατέχουν ελληνικά ομόλογα (δηλαδή ελληνικό χρέος) θα χάσουν χρήματα. Δεν αγόρασαν ομόλογα έχοντας αξιολογήσει την αξία του προϊόντος, αλλά αξιολογώντας τις ευκαιρίες που προσφέρονται υπό τη μορφή επιτοκίων σε συνδυασμό με τα παράγωγα που επιτρέπουν αποφυγή των ρίσκων.

Έτσι, η κατανομή των πόρων της διεθνούς αγοράς γίνεται με έναν απρόσεκτο και βιαστικό τρόπο και, αντί να χαρακτηρίζονται οι επενδυτές από αναλυτική διάθεση και προσεγμένες αποφάσεις, βλέπουμε δισεκατομμύρια να κινούνται με πρόχειρες αποφάσεις που προδίδουν ερασιτεχνισμό. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, οι επενδυτές είδαν στις ειδήσεις το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) να κατεβαίνει για διαπραγματεύσεις στην Αθήνα και ανέβασαν αμέσως το spread στις 500 μονάδες. Η διαπραγμάτευση με το ΔΝΤ τούς έστειλε ένα μήνυμα που ήταν γνωστό εδώ και μήνες: Η Ελλάδα έχει πρόβλημα. Αναμένεται να δούμε, πλέον, κατά πόσον η τελική εμπλοκή του ΔΝΤ θα προσδώσει αξιοπιστία στα μέτρα της κυβέρνησης, χάρη στην «ιερή» αρχή του condionality που ακολουθεί το ΔΝΤ.

Το γεγονός ότι οι επενδυτές στο δημόσιο χρέος δεν έχουν λόγο να επιμένουν στην απόφαση να χρηματοδοτήσουν το ελληνικό Δημόσιο, μεταφράζεται σε διάθεση φυγής, σε πολύ ελαστικά επιτόκια και spread και σε κίνητρα για αύξηση των επιτοκίων, ιδίως για τους κατόχους γυμνών CDS. Οι επενδυτές αποκτούν ισχυρά κίνητρα να ποντάρουν σε πτωτική τάση της αγοράς, αλλά και να λάβουν ό,τι μέτρα μπορούν για να οδηγήσουν την αγορά προς τα κάτω. Έτσι, τελικά, όσοι ποντάρουν στην πτωτική τάση των αγορών – οι «αρκούδες» – έχουν πλεονέκτημα εις βάρος όσων ποντάρουν στην ανοδική πορεία – των «ταύρων».

Ο διπλός εφιάλτης των οικονομολόγων, το ηθικό ρίσκο (moral hazard) και η ενάντια επιλογή (adverse selection), έχουν μετατραπεί σε βασικό χαρακτηριστικό της αγοράς. Γι’ αυτό τον λόγο, οι διεθνείς αγορές έχουν γεμίσει, όχι με κερδοσκόπους, αλλά με καιροσκόπους, οι οποίοι θα έπρεπε να δραστηριοποιούνται στα γραφεία στοιχημάτων και τον ιππόδρομο αντί στις διεθνείς αγορές και τα χρηματιστήρια. Με αυτή την έννοια, η λειτουργία της αγοράς ως «διαχειριστή» της κατανομής πόρων δεν εξυπηρετείται. Και όταν δεν εξυπηρετείται, ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί. Και όταν οι ελεύθερες διεθνείς αγορές δεν λειτουργούν κάτω από τους όρους του καπιταλισμού, τότε είναι ξεκάθαρο πως το όλο σύστημα πρέπει να επιστρέψει στις βασικές του αρχές.

Η βασικότερη αρχή στον καπιταλισμό είναι πως η αγορά, λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές πληροφορίες για τα προϊόντα που υπάρχουν, θα λειτουργήσει ως διά μαγείας για να αποδώσει μια μετρήσιμη αξία στο κάθε προϊόν, είτε αυτό είναι επένδυση είτε αγαθό. Αυτή η μετρήσιμη αξία είναι η τιμή και ρόλος της είναι να «κατευθύνει» τον κάθε πόρο στον πιο αποδοτικό του προορισμό. Επεμβάσεις στη λειτουργία αυτή είναι στρεβλωτικές και το «αόρατο χέρι» δεν χρειάζεται βοήθεια για να λειτουργήσει.

Ωστόσο, για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα, πρέπει να υπάρχει ρίσκο. Το ρίσκο, εξάλλου, είναι το πιο ισχυρό κίνητρο για να τοποθετηθούν οι επενδυτές υπέρ εκείνων των επενδυτικών προϊόντων που, κατά την άποψή τους, θα έχουν την πιο σταθερή ανοδική πορεία. Με την πλήρη αφαίρεση του ρίσκου, δημιουργούνται αντικίνητρα για προσεκτικές επενδύσεις και το «αόρατο χέρι» παθαίνει ρευματισμούς. Οι επενδυτές τοποθετούν τον πλούτο τους σε επενδύσεις που εκτιμούν ως ανασφαλείς.

Δεν μπορεί, φυσικά, να γίνει εισήγηση για απαγόρευση των μέσων με τα οποία οι επενδυτές και οι επιχειρήσεις μπορούν να μειώσουν τα ρίσκα τους. Ωστόσο, υπάρχουν προϊόντα που τα αφαιρούν πλήρως και δημιουργούν αντικίνητρα. Όσο παράλογο θα ήταν να ασφαλίσει κανείς ένα αυτοκίνητο ή ένα εξοχικό που δεν του ανήκει, το ίδιο στρεβλή είναι η γυμνή αγορά CDS από επενδυτές που δεν έχουν έκθεση σε ομόλογα. Έχουν μόνο κίνητρα να ασκήσουν πιέσεις για αύξηση των spread. Αν έχεις ασφαλίσει το αυτοκίνητο κάποιου άλλου και αυτός δεν χτυπήσει ποτέ, τότε εσύ απλώς πληρώνεις ασφάλιστρα. Τελικά, το κίνητρό σου είναι να ποτίζεις σφηνάκια τον οδηγό. Το ίδιο και με τα παράγωγα των διεθνών αγορών, όπου οι μεγάλοι οίκοι έχουν και το κίνητρο αλλά και την ικανότητα να εξασφαλίζουν ότι ο «οδηγός» θα πιάσει το τιμόνι μεθυσμένος.