Η ζωή των αγαθών διέπεται από τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης και, ενώ επιδέχεται εκτενή ανάλυση που μπορεί να είναι και εξαιρετικά πολύπλοκη, είναι ταυτόχρονα και αρκετά απλή: Στο τέλος της ημέρας, οι καταναλωτές των «φυσιολογικών» αγαθών ζητούν πιο μεγάλη ποσότητα σε πιο χαμηλές τιμές, ενώ οι παραγωγοί διαθέτουν πιο μεγάλη ποσότητα σε πιο υψηλές τιμές.

Ενδιαφέρον είναι, ωστόσο, ότι τα «αγαθά» που αποτελούν στοιχεία ενεργητικού (ακίνητα, μετοχές κτλ.) ζουν μια διαφορετική ζωή. Ενώ η προσφορά τους και πάλι αυξάνεται με την αύξηση των τιμών, αυτή τη φορά η ζήτηση συμπεριφέρεται διαφορετικά: Όσο ανεβαίνουν οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού, η ζήτηση, αντί να μειώνεται, αυξάνεται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, με την αύξηση των τιμών, τα αγαθά αυτά αυξάνουν τον πλούτο του νοικοκυριού που τα αγοράζει.

Όταν ένα νοικοκυριό αγοράσει ένα περιοδικό έναντι 5 ευρώ, τότε το νοικοκυριό καθίσταται φτωχότερο κατά 5 ευρώ. Ωστόσο, όταν αγοράσει ένα ακίνητο αξίας 500.000 ευρώ, τότε ο συνολικός πλούτος του νοικοκυριού δεν μειώνεται. Ο πλούτος αλλάζει απλώς «μορφή» και από χαρτονομίσματα μετατρέπεται σε τούβλα και μπετόν. Όταν, μάλιστα, υπάρχει έντονη προσδοκία πως η αξία του ακινήτου θα αυξηθεί στο μέλλον, τότε το νοικοκυριό προσδοκά πως με την αγορά αυτή το νοικοκυριό θα αυξήσει, αντί να μειώσει, τον συνολικό του πλούτο.

Αυτή η διαφορά έχει μεγάλες προεκτάσεις. Όταν αναμένεται, για παράδειγμα, αύξηση των τιμών στα ακίνητα ή στους μετοχικούς τίτλους, τα νοικοκυριά δεν θα αποφύγουν αυτά τα «αγαθά» για να στραφούν σε άλλα υποκατάστατα, όπως συμβαίνει με τα «φυσιολογικά» αγαθά. Πάνω από όλα, όμως, ανατρέπεται η φυσιολογική σχέση μεταξύ της κατανάλωσης/αγοράς ενός προϊόντος και της χρηματοδότησής του. Μια τράπεζα, για να παραχωρήσει ένα δάνειο σε κάποιον που επιθυμεί να αγοράσει ένα αγαθό (ας πούμε ένα αυτοκίνητο), θα μελετήσει πρώτα μια σειρά από δεδομένα: το μελλοντικό εισόδημα του νοικοκυριού, τα στοιχεία ενεργητικού του, τις αξίες που μπορεί να υποθηκευτούν ως εξασφάλιση για το δάνειο κ.ο.κ. Όταν, όμως, αυτός επιθυμεί να αγοράσει ένα εξοχικό σε μια εποχή που οι τιμές των εξοχικών ολοένα και αυξάνονται, τότε αυτή η λογική καταρρέει.

Οι εμπειρίες, τόσο στην Κύπρο, όσο και διεθνώς, δείχνουν πως, σε μια περίοδο αυξανόμενων τιμών στα στοιχεία ενεργητικού, τα πιστωτικά ιδρύματα παραχωρούν με ευκολία δάνεια και άλλες πιστώσεις για την αγορά αυτών των προϊόντων. Αυτό συμβαίνει διότι οι τράπεζες αναμένουν πως, με την αγορά στοιχείων ενεργητικού, το νοικοκυριό θα αυξήσει τον συνολικό του πλούτο. Έτσι, πολύ συχνά η υποθήκευση γίνεται έναντι του «αγαθού» που θα αγοραστεί, ιδίως όταν αφορά τα ακίνητα.

Στην Κύπρο, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και το γεγονός ότι οι τράπεζες και τα συνεργατικά ιδρύματα ανταγωνίζονται μεταξύ τους για μια σχετικά μικρή πίτα στην ντόπια αγορά, και κυρίως σε σχέση με τις λιανικές πιστωτικές δραστηριότητες. Φοβούμενοι ότι θα χάσουν μερίδιο αγοράς εάν δεν παραχωρήσουν ένα δάνειο το οποίο ο ανταγωνισμός θα παραχωρήσει ευχαρίστως στη θέση τους, οι τράπεζες δεν ασκούν αυτοσυγκράτηση. Αυτό συνέβηκε τόσο με τα ακίνητα πρόσφατα, όσο και με τους μετοχικούς τίτλους πριν από μερικά χρόνια.

Έτσι, μόλις αρχίσει ο κύκλος θέρμανσης της αγοράς, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τον εντείνουν, με αποτέλεσμα να μπαίνει ο κλάδος σε τροχιά υπερθέρμανσης ή και φούσκας.

Ο κύκλος ανόδου των τιμών σε στοιχεία ενεργητικού, με τη συνεχιζόμενη επιτάχυνση μέσα από την όλο και πιο εύκολη χρηματοδότηση, μπορεί εύκολα να εκτροχιαστεί με σοβαρότατες συνέπειες. Η παροιμιώδης πλέον φούσκα του ΧΑΚ, πριν από δέκα χρόνια, ήταν τέτοιου είδους. Αν και φαίνεται πως είχαν γίνει παρανομίες και παραπλανήσεις επενδυτών, η συνολική πορεία που ακολούθησε το ΧΑΚ – και ο τελικός εκτροχιασμός – μάλλον θα ήταν η ίδια ακόμα κι αν δρούσαν άπαντες με τον πιο ηθικό τρόπο.

Ο ίδιος κύκλος ακολουθήθηκε και στα ακίνητα, ιδιαίτερα σε ορισμένες περιοχές. Πέρα από τα νοικοκυριά, παρόμοιος κύκλος ακολουθείται, μάλιστα, και από επιχειρήσεις, ιδίως στον τομέα του λιανικού εμπορίου.

Οι μόνες κινήσεις που μπορούν να γίνουν κάτω από τέτοιες συνθήκες, αφορούν τη ρύθμιση των αγορών με στόχο την ψύξη τους. Ήδη, η (κεντρική) Τράπεζα της Κίνας έχει αυξήσει τις απαιτήσεις αποθεματικού από τις τράπεζες της Κίνας για να καταπραΰνει τη ραγδαία επέκταση των πιστώσεων που παρατηρείται στη χώρα. Στην Κύπρο, ακόμα και κάτω από συνθήκες οικονομικής ύφεσης, η τάση των αγοραστών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να μπαίνουν στη λογική πως οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού θα συνεχίσουν ες αεί την ανοδική τους πορεία, είναι αρκετά έντονη.

Ενώ μπήκε ένα φρένο στη φούσκα των ακινήτων εξαιτίας της γενικότερης ύφεσης που προκάλεσε η διεθνής οικονομική συγκυρία, η κυβέρνηση πρόσφατα ανακοίνωσε μέτρα τα οποία αποσκοπούσαν (αν και άστοχα) στην εκ νέου επιτάχυνση της συγκεκριμένης αγοράς. Ακόμα, οι «δυσκολίες» και τα κωλύματα που αντιμετώπισε η Κεντρική Τράπεζα στην προσπάθειά της να επιβάλει περιοριστικούς όρους, όπως την αύξηση της ιδίας συμμετοχής για την αγορά ακινήτων, αποτελούν κοινό μυστικό.

Σήμερα δεν υπάρχει ένας τέτοιος κίνδυνος, διότι η διεθνής κρίση έχει παγώσει τις αγορές. Ωστόσο, πριν να ληφθούν μέτρα για την εκ νέου «τόνωσή» τους, πρέπει να εξεταστούν πολύ προσεκτικά οι συνθήκες σε συγκεκριμένες αγορές και κυρίως σε εκείνες των μετοχικών τίτλων, των ακινήτων και του λιανικού εμπορίου.

Πολλές φορές η ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή, κάτι που γνωρίζουν χώρες όπως το Περού, η Ταϊλάνδη και η Νότιος Κορέα. Ακόμα πιο καταστροφικό θα ήταν να σπαταλήσουμε αυτή την κρίση και να μην την αξιοποιήσουμε για να τεθούν συστημικές δικλίδες ασφαλείας για την αποφυγή υπερθέρμανσης στις αγορές στοιχείων ενεργητικού.