Μαζί – και μόνο – ο Άνταμ Σμιθ και ο Μαρξ μπορούν να δώσουν μια ικανοποιητική εξήγηση για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας

Στη βάση Lejeuve στη Νότια Καρολίνα εξελίσσεται η επιχείρηση Flashpoint, με την οποία Αμερικανοί πεζοναύτες εκπαιδεύονται στις αστικές επιχειρήσεις παίζοντας video games. Στις φαβέλες της Βραζιλίας τοποθετήθηκαν μονάδες ηλεκτρονικών υπολογιστών στους δρόμους. Στα μεγάλα πανεπιστήμια οι φοιτητές οικονομικών παρακολουθούν εικονικές οικονομίες και «παίζουν» τους διοικητές Κεντρικών Τραπεζών, τους υπουργούς Οικονομικών ή τους χρηματιστές. Στη Νέα Υόρκη, μεγάλη εταιρεία προγραμματιστών αναζητά απόφοιτους πολιτικών επιστημών από τα «καλά» πανεπιστήμια για να παίξουν ένα video game που έχουν αναπτύξει με στόχο «να εκπαιδευτούν οι αντιπολιτεύσεις σε δικτατορικά καθεστώτα».

Ο κόσμος αλλάζει.
Όταν το 1992 εκδόθηκε το παρεξηγημένο βιβλίο του Francis Fukuyama «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος», αναπτύχθηκε η θεώρηση ότι, μετά από μία εξελικτική πορεία χιλιάδων χρόνων, η ανθρωπότητα έχει φτάσει στο τέλος της αναζήτησης ενός συστήματος διακυβέρνησης που να είναι και βιώσιμο και δίκαιο. Οι φιλελεύθερες (ως προς τα δικαιώματα, όχι την οικονομία) δημοκρατίες, υποστήριξε ο Fukuyama, είναι το τέλος της αναζήτησης αυτής. Παρά τις στρεβλώσεις που έγιναν από διάφορους σχολιαστές, οι οποίοι προφανώς ανέγνωσαν μόνο τον τίτλο του βιβλίου, η θεωρία του δεν έχει διαψευστεί από την αντίθετη άποψη του Huntington, ο οποίος προέβλεψε τον διαμελισμό του κόσμου σε διάφορα πολιτεύματα στη «Σύγκρουση των πολιτισμών».
Ωστόσο, σήμερα διαφαίνονται τα πρώτα στοιχεία μιας νέας ροπής στην Ιστορία του ανθρώπινου γένους. Η πρόσβαση στο Διαδίκτυο και οι διαδικτυακές τεχνολογίες αλλάζουν τα πάντα. Δεν είναι μάλιστα τυχαίο, που η πρόσβαση στο Διαδίκτυο προστατεύεται πλέον και νομικά ως θεμελιώδες δικαίωμα μετά την ψήφιση σχετικής Οδηγίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα.

Πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια, ο βασικότερος πόρος παραγωγής ήταν το κυνήγι. Με την ανάδειξη της γεωργίας, όμως, η ισχύς μετατοπίστηκε από τους έχοντες σωματική δύναμη στους θρησκευτικούς ηγέτες, οι οποίοι «έλεγχαν» τους ημερολογιακούς κύκλους της κοινωνίας και επομένως την παραγωγική ικανότητα της οικονομίας, μέχρι που η ανάπτυξη μεγαλύτερων κοινοτήτων μετατόπισε τις σχετικές τιμές και επέφερε ισχυρότερα ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Αυτή η εξέλιξη οδήγησε στον φεουδαρχισμό και στη συνέχεια – με την ανάδειξη του κεφαλαίου κατά τη βικτωριανή εποχή – στον καπιταλισμό. Κάθε φορά, τα πολιτεύματα άλλαζαν «κέντρο βάρους» και βασίζονταν, για την επιβίωσή τους, στην κοινωνική τάξη που είχε τον έλεγχο του κυριότερου παραγωγικού πόρου: Οι ηγέτες-πολεμιστές, οι θρησκευτικοί ηγέτες, οι γαιοκτήμονες και οι κεφαλαιοκράτες αποτέλεσαν, ο καθένας με τη σειρά του, τη «βάση» του πολιτεύματός του. Υπήρξαν, φυσικά, εξαιρέσεις στην πορεία αυτή, όπως η Ρώμη, το Βυζάντιο και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπου οι στρατιωτικές ελίτ «διόριζαν» τον εκάστοτε αυτοκράτορα, ακόμα και μετά την εποχή που η γη είχε μετατραπεί σε κέντρο της παραγωγής. Άλλο παράδειγμα αποτέλεσε η Ολλανδία, όπου οι έμποροι έλεγχαν την πολιτική ζωή περισσότερο από ό,τι οι γαιοκτήμονες ή οι τραπεζίτες. Η μαρξιστική θεώρηση για την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας επαληθεύεται.

Σήμερα, η παγκόσμια οικονομία μπαίνει – και φανερά πλέον – σε μία νέα φάση. Εδώ και μερικά χρόνια, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και με την «έκρηξη» του 1980, άρχισε να γίνεται λόγος για την «κοινωνία της πληροφορίας». Η παραγωγή, η οποία – σχεδόν χωρίς να το καταλάβει κανένας – μετατοπίστηκε στα χέρια των χρηματιστών, αρχίζει πια να στηρίζεται στη γνώση και στις πληροφορίες. Ο έχων τις αρκούντως σημαντικές πληροφορίες και την ικανότητα να τις αναλύσει, έχει πρόσβαση στον πιο σημαντικό παράγοντα παραγωγής στην οικονομία.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το κεφάλαιο καθίσταται πόρος «δεύτερης κλάσης». Αντιθέτως, παραμένει – και αυτό είναι πασιφανές – κεντρικός παράγοντας στην παραγωγή, όπως εξάλλου και τα ενοίκια παρέμειναν σημαντικό στοιχείο της παραγωγής ακόμα και μέσα στην «καπιταλιστική» εποχή. Ωστόσο, καθίσταται όλο και πιο σημαντικός ο εντοπισμός ταλέντων και η ανάλυση πληροφοριών. Η μαθηματική και κοινωνική ανάλυση, η ανάπτυξη λογισμικών και η εξεύρεση ανθρώπων που, αφενός, να γνωρίζουν πώς να αναπτύσσουν πρωτογενώς δικές τους προσεγγίσεις και, αφετέρου, να τις εφαρμόζουν στα προβλήματα παραγωγής και διάθεσης αγαθών και υπηρεσιών, μετατρέπονται σιγά-σιγά σε επιτακτική ανάγκη των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων. Η ανάλυση του Άνταμ Σμιθ για τον ανταγωνισμό και τις πληροφορίες, επίσης επαληθεύεται.

Μάλιστα, η πιο ρεαλιστική μοντελοποίηση συστημάτων, όπως στα εμπορικά video games ποδοσφαίρου (στο football manager), στα πεδία μάχης (όπως το Operation Flashpoint), ακόμα και στο CERN, καθιστά την ανθρώπινη ευφυΐα (και εκπαίδευση) ακόμα πιο απαραίτητη για να αξιοποιηθεί και η τεχνητή νοημοσύνη.

Αυτές οι διαρθρωτικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υφή των πολιτευμάτων μας. Οι πιο φτωχοί νεαροί στις φαβέλες μπορούν πια να εντοπιστούν από σχολές, πανεπιστήμια και ποδοσφαιρικές ομάδες. Η προνομιακή πρόσβαση των πλουσίων στην εκπαίδευση και τις πληροφορίες φτάνει σε ένα τέλος. Μαθηματικά κεφάλια, οι νομπελίστες του μέλλοντος και οι μεγάλοι ερευνητές, θα προέρχονται πλέον από όλα τα φάσματα της κοινωνίας, σε αντίθεση με σήμερα, που η μπουρζουαζία κατέχει σχεδόν το μονοπώλιο.
Και, με όλα αυτά, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν σε μία νέα εποχή…