Τελικά, ο Βάτσκλαβ Κλάους δέχτηκε να υπογράψει την Συνθήκη της Λισαβόνας και λίγοι θα θυμούνται την «κρίση» που προέκυψε από την επιμονή του. Η ιστορία θα αναλυθεί από φοιτητές και τους καθηγητές τους και θα υποβαθμιστεί σε ιστορικό γεγονός ελάσσονος σημασίας.
Ωστόσο, σημαντικός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Τσέχος πρόεδρος επέμεινε στην εξαίρεση της χώρας του από την Χάρτα Βασικών Δικαιωμάτων πριν να επικυρώσει την συνθήκη. Ανησυχούν οι Τσέχοι διότι, με τη Χάρτα, οι Γερμανοί πολιτικοί πρόσφυγες που εξαναγκάστηκαν (διά της βίας) να εγκαταλείψουν την Sudetenland μετά τον Β’ Παγκόσμιο, ενδεχομένως να μπορούν να καταφύγουν στο ΔΕΚ για την αποκατάσταση των περιουσιών τους.
Καμία σημασία δεν έχει εάν οι Γερμανοί της δυτικής Τσεχίας αποτέλεσαν την δικαιολογία με την οποία ο Χίτλερ εγκαινίασε την επεκτατική του πολιτική. Σήμερα, το μόνο σημείο που έχει σημασία, είναι πως Γερμανοί, ευρωπαίοι πολίτες, ή οι απόγονοί τους, εκδιώχθηκαν παρά τη θέλησή τους –και με τρόπο απάνθρωπο- από τις εστίες τους. Μάλιστα, το δικό τους δράμα ήταν ίσως το χειρότερο του πολέμου, με εξαίρεση εκείνο των εβραίων και των βαλτικών που κατέληξαν στη Σιβηρία. Επιθυμούν, ενδεχομένως, να επιστρέψουν. Και οι Τσέχοι επέβαλαν «μορατόριουμ» στη Συνθήκη, μέχρι να διασφαλίσουν ότι το δικαίωμα της επιστροφής των Γερμανών δεν θα γίνει σεβαστό.
Στην όλη συζήτηση που διεξήχθη στην Ευρώπη, υπήρχαν δύο αντιδράσεις: πρώτο, ότι ο Βάτσκλαβ Κλάους είναι ένας προβληματικός ευρωπαίος που καθυστερεί μία διαδικασία που είναι σημαντική για όλους μας. Δεύτερο, ότι ο Τσέχος πρόεδρος επέμεινε σε ένα σημείο που ήταν τόσο δευτερεύον, που μάλλον ως δικαιολογία μπορούσε να εκληφθεί. Στα σχόλια και τις αντιδράσεις, σχεδόν κανένας –ούτε καν οι ίδιοι οι Γερμανοί- δεν ανέφερε ότι ο Τσέχος πρόεδρος προέτασσε εμπόδια σε ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα.
Ουδείς συγκινήθηκε με το ανθρώπινο δράμα που μοιάζει με το δικό μας. Παρατήρησε κανείς ότι το δικαίωμα της επιστροφής, ως αρχή, δεν τέθηκε ποτέ στο τραπέζι; Δεν ανησύχησαν οι άρχοντες της εξωτερικής μας πολιτικής για το σαφές μάθημα της ιστορίας αυτής, ότι δηλαδή θα πρέπει να βασίσουμε την περί ηθικών αρχών επικοινωνία μας σε άλλες αρχές και άλλα επιχειρήματα; Γνωρίζουμε, τουλάχιστον, ότι οι Τσέχοι δεν πρόκειται να δεχτούν το επιχείρημα. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι το επιχείρημα περί δικαιώματος επιστροφής θα προκαλέσει, μετά τα πρόσφατα γεγονότα, αμηχανία στους εταίρους μας. Όταν, μάλιστα, οι Γερμανοί δεν έθεσαν θέμα αρχής για τον εαυτό τους, θυσιάζοντας την ηθική αξία υπέρ ενός άλλου στόχου, μπορούμε να έχουμε την προσμονή ότι θα επιμένουν για εμάς;
Η αρχή φυσικά, είναι ιερή, αλλά δεν μπορεί πλέον να αποτελεί το βασικό στοιχείο της επικοινωνιακής μας πολιτικής. Αυτό είναι ξεκάθαρο.
Ποτέ στην πολιτική δεν είναι όλα χαμένα. Φτάνει, όμως, να αναζητούνται, τουλάχιστον, λύσεις όταν προβλήματα εμφανίζονται μπροστά μας, αντί απλά να τα αγνοούμε. Και φαίνεται ότι το συγκεκριμένο το αγνοούμε.