Επικρατεί, ανάμεσα σε πολλούς πολιτικούς αναλυτές, κοινωνιολόγους και οικονομολόγους, η πεποίθηση ότι η εγκληματικότητα, η παραβατικότητα και η αποξένωση επιδεινώνονται όταν οι άνθρωποι ζουν κάτω από δύσκολες συνθήκες. Οι ειδικοί εξηγούν ότι η ανεργία, η αποξένωση, οι έντονες οικονομικές πιέσεις και η απουσία προοπτικής, ωθούν τους ανθρώπους να γίνουν πιο επιθετικοί, πιο εγωιστές, να δείχνουν λιγότερη κατανόηση. Αυτή η αντίληψη είναι εδραιωμένη ευρέως, και κατεύθυνε, για παράδειγμα, τις αναλύσεις για τις μαζικές ταραχές όπως εκείνες του Λος Άντζελες το 1992, του Παρισιού το 2005 και της Αθήνας πέρσι.
Όταν, όμως, οι χαλεποί καιροί ωθούν το κράτος να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο, και σε καιρούς έντονων πιέσεων αρχίζει να σκέφτεται τον εαυτό του αντί τους πολίτες, τότε το πρόβλημα είναι εξαιρετικά σοβαρό.
Την περασμένη εβδομάδα, το Υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει με μέτρα για ταχύτερη είσπραξη του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) από τις 81 μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Κύπρου. Μάλιστα, όταν άρχισαν οι αντιδράσεις ότι κάτι τέτοιο θα αφαιμάξει ρευστότητα από την οικονομία, η απάντηση που εισέπραξαν οι επιχειρήσεις είναι πως η ρευστότητα τονώθηκε με την κατάθεση ύψους 2,6 δισ. ευρώ που έκανε η κυβέρνηση σε συνεργατικά και τράπεζες, αλλά και τα άλλα 3 δισ. ευρώ που θα προκύψουν από την έκδοση ομολόγων. Το κενό πίσω από αυτό το επιχειρήματα είναι μεγάλο. Αφενός, οι υφιστάμενες καταθέσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν είναι αξιοποιήσιμες και δεν μεταφράζονται σε πιστώσεις και ρευστότητα, αφού θα αναληφθούν στο τέλος του χρόνου. Ο κάθε τραπεζίτης το γνωρίζει αυτό. Αφετέρου, η ρευστότητα που θα προκύψει από τα ομόλογα δεν θα φτάσει στην αγορά για πολλούς μήνες, και είναι, επομένως, εντελώς άσχετη με το θέμα που συζητούμε σήμερα.
Υπάρχει, ακόμα μία σειρά από επιχειρήματα κατά της κίνησης της κυβέρνησης, όπως το σημαντικό σχόλιο ότι, εκτός από την αφαίμαξη ρευστότητας σε μία κρίσιμη στιγμή για την οικονομία, θα δημιουργηθούν και αδικίες κατά ορισμένων εταιριών που απασχολούν πολλούς εργαζόμενους. Μπορεί να είναι μεγάλες, αλλά οι επιχειρήσεις αυτές έχουν προμηθευτές που είναι μικροί, και των οποίων η δραστηριότητα θα υποφέρει από την μείωση της ρευστότητας των μεγάλων εταιριών, ακόμα και όταν γίνεται έναντι πίστωσης. Επιπλέον, τα πρακτικά προβλήματα και οι διαδικαστικές λεπτομέρειες είναι τεράστιες, και η οποιαδήποτε απόπειρα επίσπευσης ενός τέτοιου μέτρου πριν το τέλος του έτους, θα οδηγήσει, αναπόφευκτα, σε προβληματικές λύσεις και πολλά παρεμφερή προβλήματα. Ακόμα και εάν δεχτεί κανείς την λογική της ταχύτερης πληρωμής από τους «πλούσιους» στο κράτος, αυτή δεν είναι η στιγμή, ούτε για μείωση της ρευστότητας σε καμία επιχείρηση, ούτε και στιγμή για βεβιασμένες κινήσεις, ιδίως από ένα κράτος που είναι αμφίβολο αν μπορεί να οργανώσει τέτοια μέτρα. Τα μέτρα αυτά θα είναι πιο πολύπλοκα από την στόχευση ενός επιδόματος, μια επιχείρηση της οποίας, κατά τον Υπουργό Οικονομικών, το κόστος είναι απαγορευτικό.
Πέρα, όμως, από τα σοβαρά προβλήματα που δημιουργεί η κίνηση του Υπουργείου Οικονομικών, προκύπτουν και επιπλέον ζητήματα. Πρώτον, δίνεται η εντύπωση ότι τα οικονομικά του κράτους βρίσκονται σε τόσο κακή κατάσταση, που η κυβέρνηση επιχειρεί να επισπεύσει έσοδα. Διερωτάται κανείς (πχ ένας επενδυτής) πόσο τραγική είναι η κατάσταση στον δημόσιο κορβανά, για να τρέχει το κράτος, απελπισμένα και σπασμωδικά, να αποκομίσει κάποια ακόμα ψιλά πριν από το τέλος του έτους. Πολλοί, ακόμα, διερωτούνται εάν το πρόβλημα της κυβέρνησης, πέρα από τα έσοδα γενικότερα, αφορά και την ρευστότητα του κράτους. Διότι εάν ευσταθεί αυτή η ανησυχία, τότε η κατάσταση είναι τραγική.
Δεύτερο, πίσω από την απόφαση του Υπουργείου, βρίσκεται συγκεκριμένη νοοτροπία. Η λογική είναι ότι ο πλούτος της οικονομίας είναι πιο χρήσιμος στα χέρια του κράτους παρά της αγοράς. Ότι, δηλαδή, το κράτος ξοδεύει αποτελεσματικά και αποδοτικά, κάτι που μόνο αυτονόητο δεν είναι. Τρίτο, η ανακοίνωση για επίσπευση του ΦΠΑ, δεν ήταν η μόνη που έγινε με τρόπο σπασμωδικό. Παρόμοια μέτρα, όπως το «πέταμα» ρευστού στον τουρισμό και τα «20 μέτρα κατά της φοροδιαφυγής», ανακοινώθηκαν, επίσης σπασμωδικά. Το πρώτο, έγιναν χωρίς σχεδιασμό. Τα δεύτερα, αφορούν την νόμιμη και θεμιτή φοροαπαλλαγή και ισοδυναμούν με επιβολή νέων φόρων.
Σήμερα, το κράτος λειτουργεί με ύφος απελπισμένου νέου, που, αντιμέτωπος με τη μηδενική προοπτική που βρίσκει μπροστά του, απαιτεί τα «δικά του» με όποιο μέσο μπορεί, με τρόπο εγωιστικό και επιθετικό και με λιγότερη κατανόηση. Η δουλειά του κράτους, όμως, είναι να υπηρετεί τους πολίτες. Στα πλαίσια αυτής της ευθύνης, το κράτος υποχρεούται να στηρίζει την ανάπτυξη, να προωθεί την επιχειρηματικότητα και να δημιουργεί συνθήκες προόδου. Αντίθετα, το κράτος δεν κατάφερε να ανακοινώσει ούτε ένα μέτρο για την αύξηση της παραγωγικότητας στο δημόσιο. Ούτε ένα μέτρο για την μόνιμη μείωση των τακτικών του δαπανών. Ούτε ένα μέτρο για την βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος ή την πραγματική μείωση του διοικητικού φόρτου για τις επιχειρήσεις. Στρέφεται προς εκείνους που όφειλε να υπηρετεί και τους συμπεριφέρεται ωσάν να ήταν απελπισμένος αποξενωμένος νέος των banlieues. Απαιτεί επίσπευση πληρωμών, τους επιβάλλει νέους φόρους και τους σπάζει την βιτρίνα.