Το ενδεχόμενο Ολλανδικής νόσου (Dutch disease)  στην κυπριακή οικονομία αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης όταν, για πρώτη φορά, θεωρήθηκε πιθανός ο εντοπισμός υδρογονανθράκων στη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου.  Σήμερα, όμως, καθίσταται σκόπιμη η συζήτηση κατά πόσον η Κύπρος  εκδηλώνει συμπτώματα που παραπέμπουν στην Ολλανδική νόσο.

Παρά το ότι ο μηχανισμός επέκτασης των συμπτωμάτων διαφέρει σημαντικά από την ορθόδοξη οικονομική θεωρία του Corden  σχετικά με την Ολλανδική νόσο, και παρά το γεγονός ότι τα μη εμπορεύσιμα προϊόντα και το συνάλλαγμα διαδραματίζουν διαφορετικό ρόλο, υπάρχουν και σημαντικές ομοιότητες: Στην Κύπρο, η ανάπτυξη των ακινήτων μπορεί να θεωρηθεί εμπορεύσιμος τομέας, αφού η διάθεση τους γίνεται στην διεθνή αγορά και η «έκρηξη» σε αυτή την αγορά επηρεάζει τη κατανομή πόρων σε άλλους τομείς.

 Η πρωτογενής τόνωση της ζήτησης ήταν εξωγενής, και προκάλεσε σημαντική εκτροπή βασικών πόρων παραγωγής (γη, κεφάλαια και ανθρώπινο δυναμικό), όπως συμβαίνει και στην Ολλανδική νόσο. Η εκτροπή αυτή οδήγησε σε αναποτελεσματική κατανομή πόρων με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών και την μείωση της ανταγωνιστικότητας. Το τελικό αποτέλεσμα, η μείωση της ανταγωνιστικότητας λόγω της συνεχούς υποχώρησης της παραγωγικότητας στους τομείς που δεν σημείωναν εκρηκτική ανάπτυξη, ήταν αναπόφευκτο, αφού μέτρα για τον έλεγχο της φούσκας δεν λήφθηκαν ποτέ. Η «έκρηξη» στον τομέα των ακινήτων δημιούργησε, τελικά, και εγχώρια ζήτηση, μέρος της οποίας ήταν και κερδοσκοπική. Επιπλέον, όμως, έδωσε και το έναυσμα για την πιστωτική έκρηξη που καταγράφηκε τους τελευταίους 24 μήνες. Οι πιστώσεις σημείωναν μηνιαία αύξηση κοντά στο 30%, με κυριότερη κατηγορία τα στεγαστικά δάνεια, που αυξάνονταν μαζί με τις τιμές, αλλά και λόγω κερδοσκοπικών κινήσεων. Σημαντική αύξηση σημείωσε και η ζήτηση δανείων από developers. Το κεφάλαιο, έτσι κατευθύνθηκε προς τον τομέα που σημείωνε απότομη αύξηση δραστηριότητας, και συνεχή αύξηση των κερδών και των σχετικών μισθών.

Μεταφορά πιέσεων

Οι πιέσεις αυτές μεταφέρθηκαν και στους μη εμπορεύσιμους τομείς της εγχώριας ζήτησης, αλλά και στην παραγωγή που δεν προορίζονται για εξαγωγές. Το φαινόμενο έχει καταγραφεί από τον Σύνδεσμο Προστασίας του Καταναλωτή. Τα κόστη παραγωγής αυξήθηκαν, με αποτέλεσμα να αυξηθούν και οι τιμές σε όλους σχεδόν τους τομείς της οικονομίας. Ο πληθωρισμός, φυσικά, δεν ήταν απλά απότοκο της έντασης της δραστηριότητας ακινήτων. Δεδομένος πρέπει να θεωρηθεί ο ρόλος που είχαν διαδραματίσει εξωγενείς παράγοντες όπως οι τιμές ενέργειας και τροφίμων. Ωστόσο, η ψαλίδα μεταξύ του πληθωρισμού της Κύπρου και της υπόλοιπης ευρωζώνης, η οποία, μέχρι και την εκδήλωση της διεθνούς κρίσης ολοένα και μεγάλωνε, δείχνει πως υπήρχαν και εγχώριες πιέσεις. Διαφαίνεται, έτσι, ότι, ενώ η αναποτελεσματική κατανομή πόρων παραγωγής δεν προκάλεσε την αύξηση των τιμών, σίγουρα την επιδείνωσε σε σημαντικό βαθμό. Επιπλέον στην κυπριακή οικονομία, ο χρηματοπιστωτικός τομέας επιδείνωσε το φαινόμενο με τις συνεχείς αυξήσεις των πιστώσεων. Τροφοδοτήθηκε, έτσι, η κατανάλωση που, τελικά, ήταν πέρα από την παραγωγική ικανότητα της οικονομίας.

Σύμφωνα με το μοντέλο της Ολλανδικής νόσου, ο τομέας που βιώνει εκρηκτική ανάπτυξη, αποπνίγει τον τομέα των μη εμπορεύσιμων και προκαλεί αύξηση των τιμών. Στην Κύπρο, αυτός ο μηχανισμός ήταν δευτερεύουσας σημασίας. Σημαντικό, όμως, είναι το τελικό αποτέλεσμα, η μείωση των επενδύσεων σε άλλους τομείς που δεν έχουν απότομη αύξηση κερδοφορίας, με αποτέλεσμα τη μειωμένη ανταγωνιστικότητα.

Η Κύπρος αναδείχθηκε, από τις αρχές του 1980, σαν περιφερειακός κόμβος επιχειρήσεων. Σήμερα, μετά από ανισοσκελείς επενδύσεις σε τομείς μεγάλης, αλλά χρονικά περιορισμένης, κερδοφορίας, τα γραφεία μεγάλων ξένων επιχειρήσεων, σιγά-σιγά αποχωρούν, και αντικαθίστανται από μικρότερης εμβέλειας εταιρίες χωρίς φυσική παρουσία. Μοναδική εξαίρεση, οι μεγάλες επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου.

Η μείωση των επενδύσεων και η αύξηση των σχετικών μισθών στις εμπορεύσιμες υπηρεσίες, έχει διαβρώσει πλήρως την ανταγωνιστικότητα της Κύπρου. Ακόμα και στον τουριστικό τομέα, όπου για πολλά χρόνια υπήρχε έντονη επενδυτική δραστηριότητα και όπου η έλευση ξένων εργαζομένων συγκρατεί τους σχετικούς μισθούς, παρατηρήθηκε μια συνεχείς και μακρόχρονη διάβρωση της ανταγωνιστικότητας. Όπως και στα ακίνητα σήμερα, οι επενδύσεις αποσκοπούσαν στην ταχεία εξασφάλιση του δυνητικού κέρδους, με λιγοστό ενδιαφέρον για την ποιότητα του προϊόντος.

Το κράτος

Το κράτος δεν μπορεί να αποποιηθεί των ευθυνών του. Για 20 χρόνια, «ακολούθησε» τη λογική της αγοράς, όπου η νοοτροπία της αγέλης καθοδηγούσε την δραστηριότητα. Αποκορύφωμα, ή περίοδος 2006-2008, όταν τα μεγάλα έσοδα από την κίνηση ακινήτων αποτέλεσαν δημοσιονομική ευλογία, και δεν λήφθηκαν μέτρα για περιορισμό της φούσκας. Σήμερα, οι «κλασικές» λύσεις για την Ολλανδική νόσο, δεν προσφέρονται (περιορισμός στην κίνηση κεφαλαίων και υποτίμηση του νομίσματος). Εξ άλλου, και οι διαφορές της κυπριακής εμπειρίας από την κλασσική μορφή της νόσου, είναι πολύ σημαντικές.

Το κράτος, όμως, οφείλει να κινηθεί άμεσα, τόσο λόγω της σημερινής οικονομικής επιβράδυνσης, όσο και λόγω της συνεχούς διάβρωσης της ανταγωνιστικότητας μας. Φορολογικά μέτρα οριζόντιου χαρακτήρα, υπέρ της εισαγωγής καινοτομιών, είναι απαραίτητα. Θα μπορούσε, επίσης, να γίνει στοχευμένη ανάπτυξη μέτρων. Σήμερα, το θεωρητικά στοχευμένο Πρόγραμμα Νεανικής Επιχειρηματικότητας, είναι λέξη-προς-λέξη πανομοιότυπο με αυτό που αφορά την γυναικεία επιχειρηματικότητα. Η στήριξη με φορολογικά κίνητρα, ή ακόμα και με ενίσχυση ντε μίνιμις, για τις εμπορεύσιμες υπηρεσίες, θα ήταν επίσης πιθανή. Αν και η Κύπρος σήμερα δεν πάσχει –οικονομοτεχνικά- από την Ολλανδική νόσο, πάσχει από κάτι παραπλήσιο, με έντονη εκδήλωση συμπτωμάτων που σχετίζονται με τη μείωση της ανταγωνιστικότητας.